Şimdi, kaza olayından haberdar olan SGK’nın yapacağı işlemleri sırasıyla ele alalım.
- İş kazası sayılıp sayılmayacağına karar verme: Kaza olayından haberdar olan SGK müdürlüklerindeki Kısa Vadeli Sigorta Servisi, öncelikle bildirim formu ve ekindeki belgeleri (olay yeri tutanağı, kolluk kuvvetlerinden gelen bilgiler vb.) inceleyerek olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağına karar vermektedir. Bu yönde bir karar veremezse veya verdiği “iş kazası değildir” kararına sigortalı tarafından itiraz edilirse konu müdürlük bünyesindeki İş Kazası Tespit Komisyonuna aksedecektir. Komisyonun da bu konuda karar verememesi halinde dosya SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına gönderilir.
- İş göremezlik %10’dan fazla mı? Olayın iş kazası olduğu anlaşıldıktan sonra gündeme gelen ikinci soru, sigortalının iş göremezlik veya meslekte kazanma gücü kaybının %10’un altında mı yoksa üzerinde mi olduğudur. Bu soruya cevap alabilmek için iş kazası dosyası, SGK müdürlüğü tarafından Kocatepe Sağlık Sosyal Güvenlik Merkezine gönderilir. Kocatepe SSGM tarafından yapılan incelemede, iş göremezlik oranının %10’un altında olduğu tespit edilirse, bu durumda iş kazası dosyasını teftişe gönderme veya göndermeme konusunda ilgili SGK müdürlüğü karar verecektir. Fakat söz konusu oran %10 ve üzerinde ise dosya mutlaka Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına gönderilecektir.
- Kişi sigortalı olarak bildirilmemişse… SGK’nın haberdar olduğu kaza olayında kaza geçiren kişi, kazadan önce sigortalı olarak SGK’ya bildirilmemişse, öncelikle kişinin sigortalı sayılıp sayılmayacağına dair denetim yapılmaktadır. Bu denetim her ilde görevli Sosyal Güvenlik Denetmeni tarafından yapılmaktadır. Bu denetimde iş kazasıyla ilgili bir soruşturma yapılmamakta, sadece kazaya uğrayan kişinin sigortalılık niteliğini haiz olup olmadığı tespit edilmektedir.
- Ve asıl denetim başlıyor… Yukarıdaki ilk üç maddede belirtilen süreç sonrasında iş kazası dosyası denetim için dosya Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına gelir. SGK Müfettişi, kendisine gelen iş kazası dosyasını inceledikten sonra işverene bir tebligat göndererek işyeri kayıt ve belgelerini talep eder. Bunlar;
- Kazalıya ait özlük dosyası
- Yevmiye defteri ve yasal olarak tutulan diğer defterler
- İş sağlığı ve güvenliği karar defteri
- Ücret bordroları
- Kaza tutanağı ve kaza ile ilgili tutulan diğer tutanak, rapor ve belgeler
- Diğer belgelerdir.
Bu belgelerin Müfettişe 15 gün içerisinde ibraz edilmesi gerekir. Aksi halde 5510/102.Md. gereği 3 asgari ücretten 12 asgari ücrete kadar idari para cezası uygulanır.
5. Kayıt incelemesi ve ifadeler: SGK Müfettişi kendisine ibraz edilen işyeri kayıt ve belgelerini sadece kaza olayı ile sınırlı olarak inceler. Bu arada gerekli görürse kaza mahallinde inceleme yapar. Aynı zamanda kazaya uğrayan sigortalının, görgü tanığı olan diğer işyeri çalışanlarının, işverenin ve diğer ilgili kişilerin yazılı ifadelerini alır. İşyeri kayıtları incelenirken özellikle;
- Kayıtların 5510 sayılı Kanun ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,
- İşçinin SGK’ya bildirilen ücreti ile kayıtlarda yer alan ücret ödemelerinin uyumlu olup olmadığı,
- Kazadan önceki son üç ayda işçinin brüt ücret/kazanç toplamı,
- İşçi özlük dosyasında işçiye verilen eğitim, kurs, seminer belgelerinin bulunup bulunmadığı,
- İşçiye iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile gerekli kişisel koruyucu donanımların verilip verilmediği, bunlara ilişkin belgelerin düzenlenip düzenlenmediği,
- İşçi görevle başka bir yere gönderilmişse buna ilişkin görevlendirme belgesinin düzenlenip düzenlenmediği,
hususlarına bakılmaktadır. İşyeri kayıtlarındaki bilgilerle taraflardan alınan ifadeler arasında çelişkiler bulunması halinde bu çelişkilere ilişkin tarafların ifadeleri de ayrıca kayda geçirilir.
6. Raporun düzenlenmesi ve tebligat: SGK Müfettişi tarafından iş kazası soruşturması/denetimi bitirildikten sonra konuyla ilgili inceleme raporu düzenlenir ve Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına sunulur. Rapor Okuma Komisyonu tarafından kontrol edilen rapor, gereği yapılmak üzere ilgili il müdürlüğüne (ünite) gönderilir. Genel olarak iş kazasıyla ilgili olarak Müfettiş raporlarında şu tespitlere yer verilir;
- Kaza olayına maruz kalan kişinin sigortalı sayılıp sayılmayacağı,
- Kişi sigortalı ise SGK’ya yasal süresi içerisinde bildirilip bildirilmediği,
- Kaza olayının iş kazası sayılıp sayılmayacağı,
- Kaza olayının yasal süresi içerisinde SGK’ya bildirilip bildirilmediği,
- Kaza olayının meydana gelmesinde işverenin, sigortalının veya üçüncü bir kişinin kastı veya kusuru bulunup bulunmadığı, varsa kusur oranlarının ne olduğu,
- İşyeri kayıt ve belgelerinin usulüne uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,
- İşçinin SGK’ya bildirilen ücretlerinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı,
- İşveren hakkında idari para cezası uygulanıp uygulanmayacağı,
- Kaza olayı ile ilgili olarak başka bir kurum, kuruluş veya bakanlığa bilgi verilmesi gereken bir husus olup olmadığı.
Bütün bu hususlar tereddüde yer vermeyecek şekilde Müfettiş raporunda açıklanacaktır.
Müfettiş raporunun işverene yansımaları
İş kazası ile ilgili olarak düzenlenen Müfettiş raporu, SGK tarafından sigortalı ve özellikle de işveren hakkında yapılacak işlemlere esas oluşturmaktadır. Müfettiş raporunda, kazalı olarak bildirilen kişinin sigortalı sayılmayacağı veya olayın iş kazası olarak kabul edilemeyeceği yönünde bir tespit varsa, SGK tarafından dosya kapatılmakta, kazalıya yardım yapılmamakta ve işverene de herhangi bir yaptırım uygulanmamaktadır.
Müfettiş raporunda, kazaya maruz kalan kişinin sigortalı olduğu, yasal süresinde SGK’ya bildirildiği, olayın iş kazası sayılacağı, kaza olayında işverenin, sigortalının veya üçüncü bir kişinin kastı, kusuru bulunmadığı ve işyeri kayıtlarının da usulüne uygun düzenlendiği tespiti varsa, sigortalıya gerekli yardımlar yapılacak fakat işverene herhangi bir yaptırım uygulanmayacaktır. Ancak gerçek durum her zaman bu şekilde cereyan etmemekte, işyeri kayıtlarında sorunlar tespit edilebildiği gibi kaza olayı ile ilgili olarak da işverene (ve kusuru varsa sigortalı ve üçüncü kişilere) kusur oranı verilmektedir. Bu durumda kayıtlardaki usulsüzlükler sebebiyle idari para cezaları söz konusu olduğu gibi kusur oranı esas alınarak SGK tarafından işverene rücu davası açılmaktadır. Yani kurum tarafından sigortalı veya hak sahiplerine yapılan yardımlar ve bunların peşin değeri, kusuru oranında işverene yüklenmektedir (5510/21.Md.).
Müfettiş raporlarında görülen diğer bir tespit de kazaya uğrayan sigortalının yasal süresi içerisinde SGK’ya bildirilmemiş olmasıdır. İşe başlamadan önceki gün veya inşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde en geç işe başladığı gün SGK’ya bildirilmemiş bir sigortalı kazaya uğramışsa ve bu durum Müfettiş raporuyla tespit edilmişse, kaza olayında işverenin sorumluluğu bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, SGK tarafından yapılan ve ilerde yapılacak giderlerin peşin değeri doğrudan işverene yüklenir (5510/23.Md.). İş kazalarında ve kaza ile ilgili SGK teftişlerinde işverenler için en ağır yaptırımlardan birisi budur. Dolayısıyla özellikle de tehlike derecesi yüksek işlerde, sigortasız olarak personel çalıştırmak işverenler açısından çok büyük bir riski üstlenmek anlamına gelmektedir.
İş kazalarıyla ilgili olarak işverenlerin en önemli sorumluluğu elbette kazaları önlemek için alınması gereken tüm tedbirleri almak ve çalışanlarını bu konuda bilinçlendirmektir. Fakat bütün bu tedbirlere rağmen kaza olayı gerçekleşmişse, bundan sonraki idari ve adli sürecin iyi yönetilmesi de bir o kadar önemlidir. Özellikle Müfettiş denetimi sürecinde hazırlıklı, açık ve şeffaf bir performans sergilenmesi önem taşımaktadır. Bu aşamada yanlış yönlendirmelerle işverenin atacağı hatalı bir adım, daha sonra telafisi çok güç sonuçlar doğurabilmektedir.
02.01.2021
Dr. Sadettin ORHAN
İ ş Kazalarında SGK Denetimi Süreci İş kazaları, görülme sıklığı ülkeden ülkeye ve sektörden sektöre değişmekle birlikte, çalışma hayatının gerçeklerinden birisidir....
www.sadettinorhan.net
