Uygulamali Vergi Hukuku

[Kaan SAKA]

UYGULAMALI VERGİ HUKUKU
Ders Notları
Yrd.Doç.Dr.
Yılmaz YURTSEVEN
Samsun 2010
2
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................2
ÖNSÖZ .................................................................................................................................8
ÜNİTE I ................................................................................................................................9
GENEL HÜKÜMLER ...........................................................................................................9
1. Vergi Hukukunun Anlamı ...............................................................................................9
1.1. Hukuk Kavramı........................................................................................................9
1.2. Maliye Hukuku Kavramı ..........................................................................................9
1.2.3. Vergi Hukukunun Anlamı .....................................................................................9
2. Vergi Hukukunun Konusu ............................................................................................ 10
3. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Ve Özerkliği ....................................... 10
3.1. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri ..................................................... 10
4. Vergi Hukukunun Kaynakları ....................................................................................... 10
4.1. Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları ..................................... 11
4.1.1. Anayasa .............................................................................................................. 11
4.1.2. Kanun ................................................................................................................. 11
4.1.3. Uluslararası Vergi Andlaşmaları.......................................................................... 12
4.2. Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları.................................... 12
4.2.1. Kanun Hükmünde Kararnameler ......................................................................... 12
4.2.2. Bakanlar Kurulu Kararları ................................................................................... 12
4.2.3. Tüzük .................................................................................................................. 12
4.2.4. Yönetmelik ......................................................................................................... 13
4.2.5. Genel Tebliğ ....................................................................................................... 13
4.2.6. Özelgeler (Muktezalar)- Genelgeler-Genel Yazılar .............................................. 13
4.3.Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları ......................................... 13
4.3.1. Anayasa Mahkemesi Kararları............................................................................. 13
4.3.2. İçtihatı Birleştirme Kararları................................................................................ 14
4.3.3. Diğer Yargı Kararları .......................................................................................... 14
4.4. Diğer Kaynaklar ..................................................................................................... 14
4.4.1. Bilimsel Öğreti ve Doktrin .................................................................................. 14
4.4.2. Örf ve Adet ......................................................................................................... 14
5. Kanunların Uygulanması .............................................................................................. 14
5.1. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması ................................................ 14
5.2. Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması............................................ 15
5.3. Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması ............................................ 15
5.3.1. Yorum ................................................................................................................. 15
5.3.2. Yorum Yöntemleri .............................................................................................. 16
6. Vergi ile İlgili Kavramlar .............................................................................................. 16
6.1. Verginin Tarafları .................................................................................................. 16
6.1.1. Vergi Alacaklısı .................................................................................................. 16
6.1.2. Vergi Borçlusu .................................................................................................... 16
6.1.2.1. Mükellef........................................................................................................... 16
6.1.2.2. Vergi Sorumlusu .............................................................................................. 17
6.1.2.2.1. Vergi Kesenlerin Sorumluluğu ...................................................................... 17
6.1.2.2.2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu ................................................................ 17
6.1.2.2.3. Mirasçıların Sorumluluğu .............................................................................. 18
6.1.2.2.4. Dar Mükelleflerde Vergi Sorumluluğu........................................................... 18
6.1.3. Mükellefiyet ve Sorumluluk ile İlgili Özel Sözleşmeler ....................................... 18
6.1.3.1. Ortaklaşa ve Zincirleme Sorumluluk ................................................................ 18
6.1.3.1.1. Ortaklaşa Sorumluluk .................................................................................... 18
3
6.1.3.1.2. Zincirleme Sorumluluk .................................................................................. 18
7. Vergi Ehliyeti ............................................................................................................... 18
7.1. Hak Ehliyeti ........................................................................................................... 18
7.1.1. Mahiyeti .............................................................................................................. 19
7.1.1.1. Genellik İlkesi .................................................................................................. 19
7.1.1.2. Eşitlik İlkesi ..................................................................................................... 19
7.2. Fiil Ehliyeti ............................................................................................................ 19
7.2.1. Koşulları ............................................................................................................. 19
7.2.1.1. Olumlu Koşullar ............................................................................................... 19
7.2.1.1.1. Ayırt Etme gücüne Sahip Olmak ................................................................... 19
7.2.1.1.2. Ergin Olmak .................................................................................................. 19
7.2.1.2. Olumsuz Koşul ................................................................................................. 20
7.2.2. İçeriği.................................................................................................................. 20
7.2.2.1. Hukuki İşlem Ehliyeti ...................................................................................... 20
7.3. Haksız Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti ............................................................... 21
7.4. Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu ........................................... 21
7.4.1. Tam Ehliyetliler .................................................................................................. 21
7.4.2. Sınırlı Ehliyetliler ................................................................................................ 21
7.4.3. Sınırlı Ehliyetsizler.............................................................................................. 21
7.4.4. Tam Ehliyetsizler ................................................................................................ 22
7. Mükellefin Ödevleri ...................................................................................................... 23
8. Vergiyi Doğuran Olay................................................................................................... 23
8.1. Vergiyi Doğuran Olayın Sonuçları ......................................................................... 24
8.2. Vergiyi Doğuran Olayın Kanunlarla Yasaklanmış Olması ...................................... 24
9. Verginin Konusu........................................................................................................... 24
10. Vergide İstisnalar, Muafiyetlikler ve İndirimler........................................................... 24
10.1 Vergi İstisnası ....................................................................................................... 24
Katma Değer Vergisinde yer alan başlıca istisnalar, ............................................................ 24
Veraset ve İntikal Vergisinde yer alan başlıca istisnalar, ...................................................... 25
Damga Vergisi istisnaları, .................................................................................................... 25
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi istisnaları, ................................................................ 25
Harçlarda yer alan istisnalar, .............................................................................................. 25
Gümrük Vergisi istisnaları, ................................................................................................... 25
10.2. Vergi Muaflığı ..................................................................................................... 25
Emlak Vergisinde muafiyetler, .............................................................................................. 25
Harçlarda yer alan muafiyetler,............................................................................................ 25
Gümrük Vergisi muafiyetleri, ................................................................................................ 26
Katma Değer Vergisindeki düzenleme, ................................................................................. 26
Veraset ve İntikal Vergisindeki muafiyetler, .......................................................................... 26
10.3. Vergi İndirimleri .................................................................................................. 26
11. Verginin Matrahı ..................................................................................................... 27
11.1. Matrahın Saptanmasına İlişkin Hükümler ............................................................. 27
11.1.1. Beyan Usulü ...................................................................................................... 27
11.1.2. Basit Usul ......................................................................................................... 27
11.1.3. Karineler Usulü ................................................................................................. 28
11.1.4. İdarece Takdir Usulü ......................................................................................... 28
11.1.4.1. Matrahın Saptanmasına İlişkin Komisyonlar .................................................. 28
11.1.4.1.1. Genel Yetkili Takdir Komisyonu ................................................................. 28
11.1.4.1.2. Arsa Takdir Komisyonu .............................................................................. 28
11.1.4.1.3. Arazi Takdir Komisyonu ............................................................................. 28
4
11.1.4.1.4. Zirai Kazançlar İl ve Merkez Komisyonları ................................................. 28
ÜNİTE II .............................................................................................................................. 29
VERGİLEME SÜRECİ ........................................................................................................ 29
1. Verginin Tarhı .............................................................................................................. 29
1.1.Beyannameye Dayanan Tarhiyat ............................................................................. 29
1.2. İkmalen Vergi Tarhı ............................................................................................... 29
1.3. İdarece Takdir ........................................................................................................ 29
1.4. Re'sen Takdir Usulü ............................................................................................... 29
1.5. Vergi Hatalarının düzeltilmesi Yolu ....................................................................... 30
2. Verginin Tebliği ........................................................................................................... 30
2.1. Tebliğ Edilecek Belgeler ........................................................................................ 30
2.2. Tebliğ Yapılacak Kişiler ........................................................................................ 30
2.3. Tebliğ Usulleri ....................................................................................................... 30
2.3.1. Posta İle Tebliğ ................................................................................................... 30
2.3.2. Memur Aracılığı ile Tebliğ .................................................................................. 30
2.3.3. Daire ve Komisyonda Tebliğ ............................................................................... 31
2.3.4. İlan Yolu ile Tebliğ ............................................................................................. 31
2.3.5. Tebliğ Yerine Geçen İşlemler .............................................................................. 31
3. Verginin Tahakkuku ..................................................................................................... 31
3.1. Tahakkuk Şekilleri ................................................................................................. 31
3.1.1. Beyan Üzerinden Tarh Edilen Vergilerde ............................................................ 31
3.1.2. İkmalen ve Re’sen Tarhiyatta .............................................................................. 31
3.1.3. İdarece Tarhiyatta ............................................................................................... 31
3.1.4. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde ................................................................... 31
4. Verginin Tahsili ............................................................................................................ 32
5. Verginin Tarifesi........................................................................................................... 32
6. Verginin Oranı .............................................................................................................. 33
7. Vergi Hukukunda Süreler ............................................................................................. 33
7.1. Sürelerin Uzaması .................................................................................................. 33
7.1.1. Mücbir Sebepler .................................................................................................. 33
7.1.2. Ölüm Hali ........................................................................................................... 34
7.1.3. Zor Durum .......................................................................................................... 34
7.2. Sürelerin Hesaplanması .......................................................................................... 34
8. Vergi İdaresinin Mükellefleri Denetleme Yolları .......................................................... 34
8.1. Yoklama ................................................................................................................ 34
8.1.1. Yoklamaya Yetkili Olanlar .................................................................................. 34
8.1.2. Yoklama Yöntemi ............................................................................................... 34
8.2. Vergi İncelemesi .................................................................................................... 35
8.3. Arama .................................................................................................................... 35
8.4. Bilgi Toplama ........................................................................................................ 35
ÜNİTE III............................................................................................................................ 35
VERGİLEME YÖNTEMLERİ, VERGİ ALACAĞININ SONA ERMESİ, KAMU
ALACAKLARININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI VE VERGİ SUÇ VE CEZALARI . 35
1. Vergileme Yöntemleri .................................................................................................. 35
1.1. Gerçek Usulde Vergileme ...................................................................................... 35
Türkiye'de özellikle gelir vergisinde bazı gelir çeşitlerinde (ticari kazanç, ücret, serbest
meslek kazancı gibi gelirlerde) basit usul yöntemi kullanılmaktadır. ..................................... 36
1.2. Basit Usulde Vergileme ......................................................................................... 36
1.3. Stopaj(Kaynakta Tevkif)Yöntemi ........................................................................... 36
1.4. Peşin Ödeme Yöntemi – Geçici Vergi .................................................................... 37
5
2. Kamu Alacaklarının Güvence Altına Alınması .............................................................. 38
2.1. Kamu Alacaklarının Korunması ............................................................................. 38
2.1.1. Teminat ............................................................................................................... 38
2.1.2. İhtiyati Haciz....................................................................................................... 38
2.1.3. İhtiyati Tahakkuk ................................................................................................ 38
2.1.4. Rüçhan Hakkı ..................................................................................................... 38
2.2. Verginin Cebren Tahsili ......................................................................................... 38
2.2.1. Cebri İcra Yolu İle Tahsili ................................................................................... 38
2.2.2. Vadesinde Ödenmeyen Alacağa Gecikme Zammı Uygulaması ............................ 39
3. Vergi Alacağını Sona Erdiren ya da Erteleten Sebepler ................................................. 39
3.1. Vergi Alacağının Tecili .......................................................................................... 39
3.2. Zamanaşımı ........................................................................................................... 39
3.2.1. Tahakkuk Zamanaşımı ........................................................................................ 39
3.2.2. Tahsil Zamanaşımı .............................................................................................. 40
3.3. Terkin .................................................................................................................... 40
3.4. Af .......................................................................................................................... 40
4. Vergi Suç Ve Cezaları .................................................................................................. 40
4.1. Vergi Ziyaı Suçu ve Cezası .................................................................................... 41
2. Usulsüzlük v e Diğer Cezalar ........................................................................................ 41
2.1. Genel Usulsüzlükler ............................................................................................... 41
2.1.1. Birinci Derece Usulsüzlükler ............................................................................... 41
2.1.2. İkinci Derece Usulsüzlükler ................................................................................ 42
2.2. Özel Usulsüzlükler ................................................................................................. 42
2.3. Vergi Ziyaı ve Usulsüzlük Cezalarında Tekrarlanma ve Birleşme .......................... 43
2.3.1. Tekrarlanma ........................................................................................................ 43
2.3.2. Birleşme .............................................................................................................. 43
3. Hürriyeti Bağlayıcı Ceza İle Cezalandırılacak Suçlar Ve Cezalar .............................. 43
3.1. Kaçakçılık .............................................................................................................. 43
3.2. Vergi Mahremiyetinin İhlali ................................................................................... 44
3.3. Mükelleflerin Özel İşlerini Yapma ......................................................................... 44
4. Vergi Cezalarının Uygulanması, Ödenmesi Ve Kalkması.............................................. 44
4.1. Vergi Cezalarının Uygulanması.............................................................................. 44
4.2. Vergi Cezalarının Ödenmesi .................................................................................. 44
4.3. Vergi Cezalarının Kalkması ................................................................................... 45
4.3.1. Yanılma .............................................................................................................. 45
4.3.2. Pişmanlık ve Islah ............................................................................................... 45
4.3.3 Ölüm .................................................................................................................... 45
4.3.4. Mücbir Nedenler ................................................................................................. 45
4.3.5. Zamanaşımı......................................................................................................... 45
4.3.5.1. Ceza Kesmede Zamanaşımı .............................................................................. 45
4.3.5.2. Ceza Tahsilinde Zamanaşımı ............................................................................ 46
4.3.6. Cezalarda İndirim ................................................................................................ 46
4.3.7. Af ....................................................................................................................... 46
4.3.8. Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi ............................................................. 46
4.3.8.1. Vergi Uyuşmazlıklarının İdare Aşamasında Çözümü ........................................ 46
4.3.8.1.1. Vergi Hatalarının Düzeltilmesi ...................................................................... 46
4.3.8.1.2. Vergi Hatalarının Ortaya Çıkarılması ve Düzeltilmesi ................................... 47
4.3.8.1.2.1. Düzeltme Yetkisi ........................................................................................ 47
4.3.8.1.2.2. Uzlaşma ..................................................................................................... 47
4.3.8.1.2.3. Uzlaşmanın Sonuçları ................................................................................. 48
6
ÜNİTE III............................................................................................................................ 49
TÜRK VERGİ SİSTEMİ ...................................................................................................... 49
1. Gelir Vergisi .............................................................................................................. 49
1.1. Gelir (GVK 1) ........................................................................................................ 49
1.2. Gelirin Unsurları (GVK 2) ..................................................................................... 49
1.3. Mükellef (Yükümlü) .............................................................................................. 49
Tam Mükellef ............................................................................................................... 49
1.4.Muafiyet ve İstisnalar .............................................................................................. 52
1.5. Asgari Geçim İndirimi ........................................................................................... 52
1.6. Gelir Vergisinde Matrahın Tespiti .......................................................................... 53
1.6.2. Zirai Kazançlar................................................................................................... 60
1.6.4. Ücretlerin Vergilendirilmesi ................................................................................ 65
1.6.5. Serbest Meslek Kazançlarının Vergilendirilmesi ................................................. 67
1.6.7. Gayrimenkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi ................................................ 71
1.6.7. Menkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi ........................................................ 75
1.6.8. Diğer Kazanç ve İratların Vergilendirilmesi ........................................................ 77
1.6.9.GVK’na Göre Safi Değer Artışı Kazancı .............................................................. 79
1.6.10.Arızi Kazançlar .................................................................................................. 80
1.7. GVK’na Göre Gelir Vergisinin Beyannameleri ve Bu Beyannamelerin Beyan ve
Ödeme Süreleri ............................................................................................................. 81
1.8. GVK’na göre Zararların Karlara Takas ve Mahsubu ............................................... 84
1.9.GVK’na Göre Gelir Vergisi Matrahının Tespitinde, Gelir Vergisi Beyannamesinde
Bildirilecek Gelirlerden Yapılacak İndirimler ............................................................... 85
1.11. Matrahtan ve Gelir Unsurlarından İndirilmeyecek Giderler .................................. 87
1.12. GVK’na Göre Vergi Tevkifatı Yapmaya Mecbur Olanlar ve Vergi Tevkifatında
Uyulacak Esaslar .......................................................................................................... 87
1.13. GVK Göre Vergi Beyannamelerinin Tarh Yeri ..................................................... 88
1.14.GVK göre gelir vergisi kimler adına tarh edilir ve kimler tarhiyata muhatap
tutulurlar? ..................................................................................................................... 89
2. Kurumlar Vergisi .......................................................................................................... 90
2.1.KVK’na Göre Kurumlar Vergisinin Konusunu Oluşturan Kurumlar ....................... 90
2.2. KVK’na Göre Safi Kurum Kazancı ........................................................................ 92
2.3. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı ................................................................ 92
2.4. KVK’na Göre Kurumlar Vergisinden İndirilecek Giderler ..................................... 93
2.5. Zarar mahsubu ....................................................................................................... 94
2.6. KVK’na Göre Safi Kumlar Vergisi Matrahının Tespitinde Kurum Kazancından
Hangi İndirimler Yapılır? .............................................................................................. 95
2.7. KVK Göre Kurum Kazancının Tespitinde Gider Olarak Kabul Edilmeyen İndirimler
.................................................................................................................................... 98
2.8. Örtülü Sermaye ...................................................................................................... 99
2.9. Kurumlar Vergisinin Ödeme Süresi ...................................................................... 100
2.10. KVK’na Göre Safi Kurum Kazancının Tespiti ................................................... 101
2.11. Vergilendirme Dönemi ve Beyan ....................................................................... 102
2.12. Kurumlar Vergisinde Tarhiyatın Muhatabı, Tarh Zamanı ve Tarh Yeri............... 104
3.Katma Değer Vergisi ................................................................................................... 104
3.1. Verginin Konusunu Teşkil Eden İşlemler ............................................................. 104
3.2. KDV Mükellefleri ................................................................................................ 105
3.3. Vergi Sorumlusu .................................................................................................. 105
3.4. KDVK’na Göre Belgesiz Mal Bulunduranların Sorumluluğu ............................... 106
3.5. Vergiyi Doğuran Olayın Meydana Gelmesi .......................................................... 106
7
3.6. KDV İndirimi....................................................................................................... 107
3.7. Kısmî Vergi İndirimi ............................................................................................ 108
3.8. İndirimin Belgelendirilmesi .................................................................................. 108
3.9.Vergilendirme Dönemi .......................................................................................... 109
3.10. KDV’nde Beyan Esası ....................................................................................... 109
3.11. Beyanname Verme Zamanı ................................................................................ 110
3.12. Tarh Yeri, Tarhiyatın Muhatabı ve Tarh Zamanı ................................................ 110
3.13. Verginin Ödenmesi ............................................................................................ 111
KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 112
8
ÖNSÖZ
Son yıllarda iş dünyasında yaşanan gelişmeler, sürekli eğitimi gerekli kılmaktadır.
Özellikle iş dünyasının aktörleri olan çalışanlar, zaman zaman gerek ülkemizdeki yasal
mevzuat hakkında gerekse Avrupa Birliği’nin çalışma hayatına ilişkin mevzuatına yönelik
olarak bilgilendirilmelidir. Kuşkusuz bu tip çalışmalar iş dünyasında kalite, performans ve
dinamizmin artmasında katkı sağlayacaktır.
Kayıtlı istihdamın özendirilmesine yönelik olarak verilen bir seminer programının ders
notları olarak kullanılan bu çalışma hiçbir bilimsel ya da ticari endişe taşımamaktadır. Bu
nedenle, çalışmada kullanılan kaynaklar, dipnot atıfları şeklinde belirtilmemiş, çalışmanın
sonunda yer alan bir kaynakçada gösterilmiştir. Çalışmanın yararlı olması dileğiyle.
9
ÜNİTE I
GENEL HÜKÜMLER
1. Vergi Hukukunun Anlamı
1.1. Hukuk Kavramı
Hukuk, Arapça bir sözcüktür ve haklar anlamına gelmektedir. Bir tanım vermek
gerekirse, Hukuk toplum halinde yaşayan insanların birbirleri ile ve toplumla ilişkilerini
düzenleyen ve kendilerine uyulması devletin zorlayıcı gücü ile güvence altına alınan kurallara
hukuk kuralları denir. Bu kuralların oluşturduğu bütüne de hukuk adı verilmektedir.
Hukuk kuralları tarih boyunca din ve ahlak kuralları ile iç içe olagelmişlerdir.
Aralarındaki tek fark yaptırım unsurundan kaynaklanmaktadır. Din, ahlak ve görgü kuralları
tanrı korkusu, ayıplama gibi yaptırımlarla desteklendiği halde, hukuk kurallarına uymama
halinde devlet örgütlenmiş ve zorlayıcı bir güç olarak fertlerin karşısında yer almaktadır.
1.2. Maliye Hukuku Kavramı
Toplumsal olay ve ilişkileri inceleyen sosyal bir bilim dalıdır maliye. Özellikle sosyal
devlet anlayışının kabul edilmesi sonucu devlet ekonomik yaşamın vazgeçilmez bir parçası
haline gelmiştir. Devlet bu işlevlerini kamu harcamaları aracılığı ile gerçekleştirmektedir.
Kamu harcamaları için devletin gelir kaynağına ihtiyacı vardır. Kamu harcamalarının artması
üzerine devlet gelir için vatandaşlara başvurmuştur. Başlangıçta isteğe bağlı ve yardım
niteliğinde olan bu katılım sonraları genel nitelikte ve zorunlu bir yükümlülüğe dönüşmüş ve
karşımıza “vergi” kavramı çıkmıştır.
Bir tanım vermek gerekirse, Maliye Hukuku; Devletin ve diğer kamu kuruluşlarının
gelirlerinin elde edilmesinde, giderlerinin yapılmasında ve malvarlıklarının yönetimine ilişkin
faaliyetlerin düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Maliye hukuku devletin bütün mali
faaliyetlerini kapsadığı halde vergi hukuku yalnız kamu gelirlerinin bir bölümünü konu
edinmektedir.
1.2.3. Vergi Hukukunun Anlamı
Öncelikle vergi hukuku ve vergi mevzuatını açıklığa kavuşturmak gerekir.
Vergi Mevzuatı, Yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının bütünüdür. Vergi
mevzuatı vergi konusunda yürürlükteki anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik gibi yazılı hukuk
kurallarından oluşmaktadır.
10
Vergi Hukuku ise, vergi ile ilgili yürürlükteki kuralları ele almakla birlikte onların
hazırlanmasında ve uygulanmasında göz önünde bulundurulması gereken ilkeleri belirlemeye
çalışır.
2. Vergi Hukukunun Konusu
Vergi hukukunun inceleme alanlarını belirlemek üzere maddi vergi hukuku ve şekli
vergi hukuku ayrımı yapılmaktadır. Maddi vergi hukuku, devletle kişiler arasında vergi
kanunları nedeni ile ortaya çıkan hukuki ilişkinin yönlerini düzenler. Maddi vergi hukuku
kuralları kişileri belli bir verginin borçlusu durumuna sokan kurallardır. Vergi alacağının
doğması ve sona ermesi maddi vergi hukukunun konusuna girer.
Şekli vergi hukuku ise verginin tarh, tahakkuk ve tahsili, vergi uyuşmazlıklarının idari
ve yargısal aşamada çözülmesi, vergilerin cebri icra yolu ile tahsil edilmesi, şekli vergi
hukukunun alanına girer.
3. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri Ve Özerkliği
3.1. Vergi Hukukunun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri
Literatürde Hukuk, kamu hukuku ve özel hukuk olarak ikili bir ayırıma tabi
tutulmaktadır.
Kamu Hukuku, devletin kuruluş ve işleyişi ile egemen bir tüzel kişi olarak kişilerle ya
da devletlerle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu hukuk dalının düzenlediği
ilişkiler hukuksal yönden eşit kişiler arasındaki ilişkiler değil astlık-üstlük durumunun ağır
bastığı ilişkilerdir. Bir tarafta egemenlik sahibi diğer tarafta buna uymak zorunda olan kişiler
vardır.
Özel Hukuk ise, bir toplum içinde eşit hak ve yetkilerle donatılmış kişiler arasındaki
ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Burada söz konusu olan hukuksal eşitliktir. Özel hukukta
irade özgürlüğü ve eşitlik esastır. Bu bakımdan özel hukuk ilişkilerinde emredici kurallar,
diğer bir deyimle astlık üstlük ilişkisi söz konusu değildir.
Vergi hukuku maliye hukukunun bir kolu olarak egemenlik nitelikleri taşıdığından bu
hukuk kolu da kamu hukuku içinde yer almaktadır.
4. Vergi Hukukunun Kaynakları
Hukuk kaynağı hukuku doğuran organdır. Bu anlamda yasama organı bir kaynaktır.
Tüzük, yönetmelik çıkaran yürütme organı da bir kaynak teşkil eder. Hukuk kaynakları
kavramı aynı zamanda kuralların büründüğü somut biçimleri de ifade etmektedir. Bunlara
yürürlük kaynakları yada biçimsel kaynaklar denilmektedir.
11
4.1. Vergi Hukukunun Yasama Organından Doğan Kaynakları
4.1.1. Anayasa
Diğer yazılı kuralların (kanun, tüzük, yönetmelik) dayanağıdır. Devletin temel
organlarını, işleyişlerini, düzenlediği gibi, yazılı kuralların uymak zorunda oldukları temel
ilkeleri de gösterir. Ülkemizde 1876 Anayasası’nda yurttaşlardan ödeme gücüne göre vergi
alınacağı belirtilmiştir. 1924 Anayasası’nda ise ödeme gücüne ek olarak amaç yönünden
vergilere sınır konulmuş ve kanunilik prensibi getirilmiştir. 1961 Anayasası’da vergi ile
hükümlere yer vermiştir.
1982 Anayasası’nın 2. maddesinde de “Sosyal hukuk devleti ilkesi vergi yükünün
vatandaşlar arasında adaletli ve dengeli dağıtma gereği”, 10. maddesinde. “Kanun önünde
eşitlik ilkesi” yer almaktadır. Ayrıca 1982 Anayasası’nın en önemli hükmü 73. maddedir. Bu
madde “vergi ödevi”ni kapsamaktadır.
73. maddede;
“Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle
yükümlüdür.
Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
Vergi, resim, harç ve mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.
Vergi, resim harç ve benzeri mali yükümlülüklerin, istisnalar ve indirimleriyle
oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik
yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir” denilmektedir.
1982 Anayasası’nın 73. maddesi aynı zamanda, “Anayasanın vergileme ilkeleri”ni
oluşturmaktadır.
4.1.2. Kanun
Kanun, yasama organınca belirli biçim ve yöntemlere göre (meclis içtüzüğüne göre)
hazırlanan yazılı kurallardır. Kanun tasarılarını Bakanlar Kurulu, kanun tekliflerini ise
milletvekilleri meclise verir. Gerekli komisyonlardan geçip genel kurulda görüşülen ve kabul
edilen kanunlar Cumhurbaşkanınca 15 gün içinde yayımlanır. Kanunlar sürekli hükümler
içeren metinlerdir. Ancak vergi kanunları farklılık arz eder. Şöyle ki Bütçe kanunu ile
gelirlerin toplanmasına yetki verilmeden, vergilerin tahsili yapılamamaktadır. Vergi kanunları
verginin konusunu, yükümlüsünü, matrahını, tarifesini, tahsil şeklini, hükme bağlamaktadır.
Diğer kamu alacakları ile vergi alacaklarının tahsil edilememesi halinde kamu gücü
kullanılarak Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerince tahsil yoluna
gidilir.
12
Kişilere (gerçek ya da tüzel) vergi yükü getiren hükümler özel vergi kanunlarında yer
almışlardır. (Gelir Vergisi Kanunu, Emlak Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu
gibi). Bu özel kanunlarda yer alan vergi yükümlülüklerinin şekilsel durumları da Vergi Usul
Kanunu’nda düzenlenmektedir.
4.1.3. Uluslararası Vergi Andlaşmaları
Devletler vergi kaçakçılığını önleme, çifte vergilendirmeyi önleme gibi amaçlarla
kendi aralarında anlaşmalar yapmaktadır. Vergi anlaşmaları çoğu zaman ikili anlaşmalar
şeklinde olmaktadır. Uluslararası vergi anlaşmaları kanun gücündedir. Uluslararası
andlaşmaların onaylanması yetkisini 1982 Anayasası Cumhurbaşkanına vermiştir. Ancak
andlaşmanın Cumhurbaşkanınca onaylanması TBMM’nin bu andlaşmayı bir kanunla uygun
bulması koşuluna bağlanmıştır. Ekonomik ve teknik anlaşmalar ile bir kanuna dayanılarak
yapılan andlaşmaların yürürlüğe girmesi için ise TBMM’nin bu kanunu kabul etmesi koşulu
aranmamaktadır. Bu andlaşmalar, doğrudan doğruya Yürütme organı tarafından yapılır ve
Cumhurbaşkanınca onaylanır.
4.2. Vergi Hukukunun Yürütme Organından Doğan Kaynakları
4.2.1. Kanun Hükmünde Kararnameler
KHK’lar yazılı hukuk kuralı niteliğindedir. Bakanlar Kurulu tarafından kanunla
meclisin kendisine verilen yetki kanunu dahilinde çıkarılmaktadır. KHK’lar yayımlandıkları
gün yürürlüğe girerler, ancak aynı gün TBMM’nin onayına sunulma zorunluluğu vardır. Aksi
halde yürürlükten kalkarlar. TBMM kendisine sunulan KHK’yı inceleyip reddederse red
kararının Resmi Gazete’de yayımlandığı tarihte kararname yürürlükten kalkar. KHK’lar
yasama organı ve Anayasa Mahkemesi’nin denetimine tabidir. Temel haklar, kişi hakları ve
ödevleri, siyasi haklar ve ödevler, KHK ile düzenlenemez (olağanüstü durumlar hariç). Vergi
konusunda da KHK çıkarılamaz..Ancak sadece olağanüstü hallerde, sıkıyönetim, savaş,
seferberlik hallerinde çıkarılabilmektedir.
4.2.2. Bakanlar Kurulu Kararları
Vergi, resim, harç ve mali yükümlülüklerin, muaflık, istisna ve indirim oranlarına
ilişkin kanunun belirttiği aşağı ve yukarı sınırlar içinde değişiklik yapma yetkisi Bakanlar
Kurulu’na verilebilir. Bakanlar Kurulu bu yetkiyi devredemez.. Bakanlar Kurulu’nun bu
kararları yayımlandıkları tarihten sonraki olaylara uygulanır.
4.2.3. Tüzük
Kanunun uygulanmasını göstermek ya da emrettiği işleri belirtmek üzere kanunlara
aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek koşulu ile Bakanlar Kurulu
tarafından çıkarılan düzenleyici işlemlerdir. Cumhurbaşkanınca imzalanır ve Resmi Gazete’de
13
yayımlanır. İptal için Danıştay’da dava açılabilir. Bakanlar Kurulu her zaman tüzük çıkarma
yetkisine sahiptir.
4.2.4. Yönetmelik
Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren
kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak koşulu ile
çıkardıkları düzenleyici, yönetsel işlemlerdir. Yönetmelikler; anayasaya, kanunlara, tüzüklere
aykırı olamazlar. Mali konulara ilişkin yönetmeliklerde Sayıştay’ın görüşünün alınması
gerekmektedir.
4.2.5. Genel Tebliğ
İdarenin tüzük ve yönetmelik dışındaki düzenleyici işlemlerindendir. Tüzükler ve
yönetmelikler Anayasa’da yer alan idarenin düzenleyici işlemleridir. Bunların dışındakilerin
kaynağını anayasa oluşturmaz. Ancak hukuken itibar görülmesi gereken düzenleyici
işlemlerdir. Maliye Bakanlığı, Vergi Kanunlarının uygulanmasını kolaylaştırmak üzere
tebliğler çıkarmaktadır. Bunlar sıra numarası ile Resmi Gazete’de yayımlanırlar. İki grupta
toplanırlar.
-1. grup genel tebliğler; Vergi kanunlarının Maliye.Bakanlığı’na tanıdığı düzenleme
yetkisine dayanılarak çıkarılmaktadır.
-2. grup genel tebliğler; Maliye Bakanlığı’nın bakanlık örgütüne yönelik olarak
yayımladığı vergi kanunlarını açıklayıcı ve yorumlayıcı nitelikte metinlerdir. İkinci grup
tebliğlerin vergi hukuku yönünden temel kaynak niteliği yoktur. Yardımcı kaynak
nitelindedir..
4.2.6. Özelgeler (Muktezalar)- Genelgeler-Genel Yazılar
Özelgeler, VUK’un 413. maddesi gereğince mükelleflerin vergi durumları ve vergi
uygulaması bakımından karmaşık ve tereddüte yol açan hususlarda Maliye Bakanlığı’na
başvurarak aldığı yazılı yanıtlardır. Kendisine tebliğ edilen özelgeye göre işlemde bulunan
mükellefe bu işlem cezayı gerektirse dahi ceza kesilmeyecektir.
Genelgeler ve genel yazılar ise Maliye Bakanlığı’nın bazı özel durumlara ilişkin olarak
kendi örgütüne gönderdiği yazılardır. Bunlar iç yönetsel emirler niteliğinde olduğundan
mükellefi değil vergi dairelerini bağlamaktadır.
4.3.Vergi Hukukunun Yargı Organından Doğan Kaynakları
4.3.1. Anayasa Mahkemesi Kararları
Anayasa Mahkemesi kanunların, KHK’ların ve TBMM içtüzüğünün Anayasaya şekil
ve esas bakımından uygunluğunu denetleyen yüksek mahkemedir. Kararları kesindir ve iptal
kararları geriye yürümez. Resmi Gazete’de yayımlanırlar. Kural olarak yayımlandıkları
14
tarihten itibaren hüküm ifade ederler. Örneğin Vergi Usul Kanunu’nda Vergi Ziyaı suçu
dolayısıyla kişilere gecikme faizinin uygulanacağı ve bu gecikme faizinin bakanlar kurulunca
belirleneceği hükmünü Anayasa Mahkemesi iptal etmiştir. Çünkü vergi ve onun devamı olan
gecikme faizinin yalnız kanunla belirleneceği (hukuk devleti ilkesi mad .2) ve bakanlar
kurulunun belirleyeceği gecikme faizinin ne olacağının belli olmaması (kanunsuz suç ve ceza
olmaz ilkesi, mad.38.), parantez içerisinde belirtilmiş Anayasa hükümlerine aykırılık
oluşturmaktadır. Anayasa bu kararını sadece şekil yönünden inceleyerek iptal etmiştir. İdare,
vergilendirme yaparken bu gibi Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarını dikkate almalıdır.
4.3.2. İçtihatı Birleştirme Kararları
Yüksek mahkemelerin kendilerini oluşturan dairelerin kararları arasındaki farklı
uygulamalar İçtihatı Birleştirme Kararları ile giderilir. Vergi hukuku açısından Danıştay’ın
İçtihatı Birleştirme Kararları kaynak niteliğindedir.
4.3.3. Diğer Yargı Kararları
İçtihatı Birleştirme Kararları dışındaki Vergi Dava Daireleri Kurulu kararı ile daire
kararları, vergi hukukunun yardımcı kaynaklarıdır.
4.4. Diğer Kaynaklar
4.4.1. Bilimsel Öğreti ve Doktrin
Hukukla ilgili şahısların hukuksal sorunlar karşısındaki görüş ve düşüncelerine denilir.
Zorunlu bir hukuk kaynağı değildir.
4.4.2. Örf ve Adet
Bir toplumda sürekli bir şekilde uygulanan ve uyulmasının zorunluluğuna inanılan,
devlet gücü ile desteklenmiş kurallardır. Ancak örf ve adet, diğer kaynaklara bir farklılık arz
etmektedir. Diğer kaynaklar, yazılı kaynaklar olmasına rağmen örf ve adet, yazısız bir
kaynaktır.
5. Kanunların Uygulanması
5.1. Vergi Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması
Kanunların uygulanacağı yerin yani coğrafi alanların bilinmesi büyük önem taşır. Bu
konuda iki ana ilke vardır.
-Kaynak İlkesi: Her ülkenin kanunları o ülkenin sınırları içindeki yerli ve yabancı
herkese ve bütün hukuksal işlemlere uygulanır. Vatandaşlık önemli değildir.
-Kişisellik İlkesi: Kişi nereye giderse gitsin uyruğunun bulunduğu ülkenin kanunlarına
bağlıdır.
15
Uygulamada özellikle çifte vergilemeyi önlemek için her iki ilkede salt bir şekilde
uygulanmamaktadır. Genellikle tüm nesnel vergilerde ve dolaylı vergilerde yersellik ilkesi
uygulanır. Kişisellik ilkesi ise daha çok Gelir vergisi gibi kişisel vergilerde söz konusudur.
5.2. Vergi Kanunlarının Zaman Bakımından Uygulanması
Vergilerin zaman bakımından uygulanması için bu uygulanacak vergi kanunlarının ne
zaman yürürlüğe girdiği, ne zaman yürürlükten kalktığı, ileriye ya da geriye yürüyüp
yürüyemeyeceği önemlidir.
- Vergi Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi: En önemli şart yayımlanmasıdır. Vergi
kanununda yürürlüğe gireceği tarihe ilişkin bir hüküm yoksa Resmi Gazete’de yayımı izleyen
günden başlayarak 45 gün sonra yürürlüğe girmiş sayılırlar.
- Vergi Kanunlarının Yürürlükten Kalkması: Bir kanunun yürürlükten kalkmasının en
doğal yolu başka bir kanunla kaldırılmasıdır. Bir başka yolu da Anayasa Mahkemesi’nin
kanunu iptal etmesidir. Aynı zamanda çıkarılan kanun süreli ise süresinin dolması ile
kendiliğinden ortadan kalkmış olur.
- Vergi Kanunlarının Geriye ve İleriye Yürümemesi: Kanunlar yürürlüğe girdiği
tarihten sonraki olaylara uygulanır. Önceki kanun zamanında elde edilen haklara halel
gelmez. Bununla birlikte kanunlar yürürlükten kalktıktan sonraki olaylara uygulanmazlar.
5.3. Vergi Kanunlarının Anlam Bakımından Uygulanması
Bir kanunun anlam bakımından uygulanması ya da yorumu onun objektif anlamının
ortaya konulmasıdır. Hukuk uygulamasının doğru yapılabilmesi, hukuk kurallarının isabetli
bir biçimde yorumlanmasına bağlıdır.
5.3.1. Yorum
Hukuk kuralının veya kanunun tam anlamının araştırılması ya da kanun maddesinin
metnine ve ruhuna göre anlamlandırılmasıdır. Yorum çeşitleri aşağıdaki gibidir:
-Yasama Yorumu: Yasamanın yaptığı yorumdur. Bir kanunun yorumunda güçlük
çıktığında yasama organı o hükmün ne anlama geldiği hakkında karar verir. Yasama yorumu
1961 Anayasasıyla kaldırılmıştır.
-Yönetsel Yorum: Vergi idaresince yapılan yorumdur. Genel tebliğ, sirküler,
muktezalarla yapılabilmektedir.
-Yargısal Yorum: Yargı kuruluşlarınca yapılan yorumdur. Anayasa Mahkemesi
kararları ve İçtihatı birleştirme kararları bağlayıcı niteliktedir.
-Bilimsel Yorum: Bilim adamlarınca yapılan yorumdur. Monografik ya da sistematik
yayınlarla bilim adamları görüşlerini bildirirler. Yol gösterici niteliktedir ama bağlayıcı
değildir.
16
5.3.2. Yorum Yöntemleri
Yorum yöntemleri içerisinde en çok kullanılanı deyimsel ve amaçsal yorum
sınıflandırmasıdır.
- Deyimsel Yorum: Lafzı yorumda denmektedir. Bu yöntemde kanun hükümleri,
maddeler, fıkralar, bentler dış görünüşleri ile yorumlanırlar.
- Amaçsal Yorum: Kanunların zamanın gereksinimlerine göre yorumlanması esastır.
VUK, hem deyimsel hem de amaçsal yoruma yer vermektedir.
6. Vergi ile İlgili Kavramlar
6.1. Verginin Tarafları
Vergi kamu giderlerini karşılamak üzere herkesin mali gücüne göre vermekle yükümlü
olduğu ekonomik değerlerdir. Bir tarafta vergi alacaklısı, diğer tarafta vergi borçlusu
bulunmaktadır.
6.1.1. Vergi Alacaklısı
Vergilendirme yetkisine sahip olandır. Devlet bu yetkiyi kanunla kullanır. Ancak bu
yetkinin bir bölümü belirli sınırlar dahilinde yürütme organına da tanınmıştır (il özel
idarelerine ve belediyelere tanınan vergileme yetkileri).
6.1.2. Vergi Borçlusu
6.1.2.1. Mükellef
Vergilendirmede devlet, alacaklı taraftır, borçlu ise vergiyi ödemekle yükümlü olan
mükelleftir. VUK’a göre “Mükellef vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp
eden gerçek veya tüzel kişiler” dir. Buna yanı zamanda maddi vergi mükellefiyeti
denilmektedir. Kısaca mükellefi hem vergi borcunu ödeyen hem de kanunlarla kendisine
verilen biçimsel görevleri yerine getiren kişi olarak tanımlayabiliriz.
Gelir Vergisi Kanunu’na göre, Türkiye'de yerleşmiş olanlar ile resmi daire ve
müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup, bunların
işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları tam mükellef sayılırlar ve
Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler.
Gelir Vergisi Kanunu yerleşikliğin tanımını ayrıca yapmıştır. İkametgahı Türkiye'de olan ve
bir takvim yılı içerisinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturan gerçek kişiler
Türkiye'de yerleşmiş sayılırlar. Dar mükellefler ise, Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek
kişilerdir. Bu kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden
vergilendirilirler. Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre, kanuni merkezleri veya iş merkezleri
Türkiye'de bulunan tüzel kişiler tam mükellef sayılırlar ve gerek Türkiye'de gerekse yabancı
ülkelerde elde ettikleri kurum kazançları üzerinden vergilendirilirler. Kanuni merkez, esas
17
nizamname veya mukavelenamede veya teşkilat kanununda gösterilen merkezdir. İş merkezi
ise, iş bakımından işlemlerin fiilen toplandığı ve idare edildiği merkezdir. Kurumlar Vergisi
Kanunu’na göre, kanuni merkezi ve iş merkezleri Türkiye'de bulunmayan mükellefler dar
mükelleftir. Dar mükellefler yalnızca Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden
vergilendirilirler.
Vergi mükellefleri kural olarak gerçek ve tüzel kişiler olmakla beraber bazı
durumlarda gerçek ve tüzel kişi olmayanlarda (Menkul kıymet yatırım fonları, İş ortaklıkları
gibi) vergi mükellefi olabilmektedir.
Vergi mükellefi verginin temel öğelerindendir. Vergi mükellefinin kim olduğunun
kanunda gösterilmiş olması gerekmektedir. Gelir vergisinde mükellef gerçek kişiler,
Kurumlar vergisinde Sermaye şirketleri, Kooperatifler, İktisadi Kamu Müesseseleri, Dernek
ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, İş Ortaklıkları, Emlak vergisinde bina ve arazinin maliki,
Motorlu taşıtlar vergisinde sicilde ismi olan gerçek ve tüzel kişiler mükelleftir.
Vergi Yüklenicisi; İktisadi hayatta kanuni mükellef vergiyi ödedikten sonra bu yükü
üçüncü. kişilere intikal ettirmeye çalışır. İşte vergi yükünün ekonomik yansıması sonunda o
yükü gerçekten üzerine almaya mahkum olan şahsa vergi yüklenicisi denir. Örneğin KDV’de
malı en son alan tüketici vergi yüklenicisidir ve aynı zamanda da KDV’nin nihai mükellefidir.
6.1.2.2. Vergi Sorumlusu
Vergi mükellefi olmamakla beraber gerçek mükelleflerle olan ilişkisi dolayısı ile vergi
kanunlarının gösterdiği hallerde verginin hesaplanarak kesilmesi ve vergi dairesine ödenmesi
veya diğer bazı işlemleri yapma mecburiyeti olan üçüncü kişiye denir. Vergi sorumlusu
verginin borçlusu değildir. Ancak ödenecek olan verginin ilgili vergi dairesine ödenmesinden
sorumludur. Daha açık bir ifadeyle; vergi konusu olay nedeniyle vergi mükellefleri
olmadıkları halde, asıl vergi mükelleflerinden istenen vergiyi, vergi dairesine ödemek ve diğer
yükümlülükleri yerine getirmek zorunda olan kişilere vergi sorumlusu denir.
6.1.2.2.1. Vergi Kesenlerin Sorumluluğu
Ödemelerden vergi kesmeye mecbur olanlar, verginin tam olarak kesilip
ödenmesinden ve bununla ilgili diğer ödevleri yerine getirmekten sorumludurlar. GVK’ya
göre, İktisadi Kamu Müesseseleri, Ticaret şirketleri, İş Ortaklıları, Dar Mükellef Kurumlar
vergi kesintisi yapmak zorundadırlar (GVK Mad.94).
6.1.2.2.2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu
Tüzel kişilerle, küçüklerin ve kısıtlıların ve cemaatler gibi tüzel kişiliği olmayan
kurumların, mükellef ya da vergi sorumlusu olmaları halinde bunlara düşen ödevler kanuni
temsilcileri, tüzel kişiliği olmayan kurumları idare edenler ve temsilcileri tarafından yerine
18
getirilir. Vergi sorumlularının ödevlerini yerine getirmemesi dolayısı ile vergi ve buna bağlı
alacaklar mükelleften alınamaz ise sorumlulardan tahsil edilir (müteselsil sorumluluk gereği).
Veli - Vasi ve Kayyım, vergi kanunlarına aykırı hareket ettikleri taktirde kasıt ve
ihmallerinin olup olmamasına bakılmaksızın, cezaya muhatap olurlar. Tüzel kişilerde ise
cezalar, tüzel kişi adına kesilmektedir.
6.1.2.2.3. Mirasçıların Sorumluluğu
Ölüm halinde mükelleflerin ödevleri mirası reddetmemiş kanuni mirasçılarına geçer.
Mirasçılardan her biri miras hissesi oranında ölenin vergi borcundan sorumlu olur.
6.1.2.2.4. Dar Mükelleflerde Vergi Sorumluluğu
Mükellefin Türkiye’de konut veya iş merkezi yoksa vergiye tabi işlemlere taraf
olanları ya da diğer ilgili bir kişiyi verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir.
6.1.3. Mükellefiyet ve Sorumluluk ile İlgili Özel Sözleşmeler
Vergi mükelleflerinin mükellefiyete ya da sorumluluğa ilişkin ödevlerini başkalarına
devretmesi vergi dairesince kabul edilmez ve kendileri hakkında kanuni işlem yapılır.
6.1.3.1. Ortaklaşa ve Zincirleme Sorumluluk
6.1.3.1.1. Ortaklaşa Sorumluluk
Vergi kesenler ve kanuni temsilciler gibi vergi sorumluların sorumluluğunda söz
konusudur. Bu durumda mükellef yanında birde borcun ödenmesi yönünden vergi sorumlusu
da sorumludur. Ancak vergi sorumlusu ödemek zorunda kaldığı borç için mükellefe rücu
edebilir.
6.1.3.1.2. Zincirleme Sorumluluk
Birden fazla kişi aynı borcun borçlusu durumundadır. Alacaklı alacağının tamamını
her bir borçludan isteyebilir. Örneğin Emlak Vergisinde İştirak Mülkiyet varsa, maliklerden
her biri vergiden sorumludur.
7. Vergi Ehliyeti
Medeni Kanun’da hak ve fiil ehliyeti olmak üzere iki tür ehliyet vardır.
7.1. Hak Ehliyeti
Medeni haklardan yararlanma ehliyetidir. Sağ doğmak koşulu ile herkes hak ehliyetine
sahiptir. Hak ehliyeti hak ve borç sahibi olabilme yani hakların ve borçların sujesi (öznesi)
olabilme iktidarıdır. Hak ehliyeti ile şahıs kavramları aynı anlama gelmektedir. Hak ehliyeti
pasiftir. Yani bir kimsenin hak ehliyetine (sahip olabilmesi için bir şey yapmasına gerek
yoktur. Hakiki şahıslar bakımından sadece.doğmuş olmak hak ehliyetine sahip olmak için
yeterlidir. Sağ doğması şartıyla cenin dahi hak ehliyetine sahiptir. Hak ehliyeti, hakiki
şahıslarda doğumla kazanılır.
19
7.1.1. Mahiyeti
Hak ehliyeti ile ilgili iki temel ilke vardır. Bunlar genellik ve eşitlik ilkeleridir.
7.1.1.1. Genellik İlkesi
Her şahsın medeni haklardan istifade etmesidir. Bunun için şahıs olmak gerekir. Şahıs
olabilmek yani hak ehliyeti kazanabilmenin şartı;
- Hakiki şahıslarda sağ olarak doğmuş olmak,
- Hükmi şahıslarda ise kanunun öngördüğü şekilde kurulmuş olmak yani şahsiyet
kazanmış olmak yeterlidir.
7.1.1.2. Eşitlik İlkesi
Eşitlik ilkesi; hak ehliyetine sahip olan şahıslar arasında bir ayrım yapılmamasıdır.
Genellik ve eşitlik ilkeleri sadece medeni haklar bakımından söz konusudur. Kamu
hakları alanında bu uygulanmaz. Örneğin; seçme ve seçilme hakları, memur olma hakkı gibi
kamu haklarından herkes yararlanamaz. Bunlardan faydalanmak için Türk vatandaşı olmak
gerekir. Örneğin; Seçilme hakkına sahip olabilmek için 30, seçme hakkına sahip olabilmek
için ise 18 yaşını bitirmiş olmak gerekir.
7.2. Fiil Ehliyeti
Hakları kullanma ehliyetidir. Fiil ehliyeti için mümeyyiz olmak, reşit olmak ve kısıtlı
olmamak gerekir. Fiil ehliyeti bir şahsın kendi muameleleriyle lehine haklar, aleyhine ise
borçlar yaratabilme ehliyetidir. Fiil ehliyetine herkes değil ancak kanunun aradığı bazı şartları
haiz bulunan şahıslar sahiptirler. Fiil ehliyeti aktif bir ehliyettir.
7.2.1. Koşulları
Fiil ehliyetinin olumlu ve olumsuz olmak üzere iki şartı vardır.
7.2.1.1. Olumlu Koşullar
7.2.1.1.1. Ayırt Etme gücüne Sahip Olmak
Akla uygun biçimde davranma yeteneğidir. Aynı zamanda, bir kişinin fiil ve
işlemlerinin sebebini, sonuçlarını, kapsam ve etkilerini önceden görebilme ve bunlara uygun
olarak hareket edebilme yeteneğidir. Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, yaş küçüklüğü ve sarhoşluk,
ayırt etme gücün ortadan kaldıran hallerdir.
7.2.1.1.2. Ergin Olmak
Erginlik, 18 yaşını doldurmak yani 19 yaşına girmek ile kazanılır. Evlenme ile ergin
olma ve ergin kılınma, erginlik yaşının istisnalarıdır.
Evlenme erginliği, 17 yaşının doldurulmasıdır. Ancak zaruret hallerinde hakim bu yaşı
16 yaşının doldurulması olarak belirleyebilir. Evlenme sona erse de kişinin erginliği sona
ermez.
20
Ergin kılınma ise, 15 yaşını dolduranlar için, velinin rızasıyla, mahkemece karar
verilir. Bu karar da geri alınamaz.
Bir kişinin erginliğine karar verilebilmesi için;
1. Reşit kılınacak kişi 15 yaşını bitirmiş olmalıdır.
2. Küçüğün İsteği; Reşit kılınacak küçük reşit kılınmayı istemelidir. Kaza-i rüşte karar
verilmesi isteminde bulunma şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardandır. Bu nedenle istek küçükten
gelmelidir.
3. Ana ve babanın muvaffakatı
4. Vasinin Dinlenmesi; Eğer küçük velayet altında değil de vesayet altında ise bu
halde vasinin mahkeme tarafından dinlenmesi gerekir. Burada vasinin muvaffakatı (onayı)
alınmamaktadır. Ancak velilerin rızası şarttır.
5. Küçüğün menfaatinin bulunması Kaza-i rüşte küçüğün ikametgahının bulunduğu
yerdeki Aile Mahkemesi Karar verir. Yani kazanılan rüşt geri alınamaz. Kaza-i rüştüne karar
verilen fakat evlenme çağına gelmeyen evlenme rüştünü kazanamaz.
7.2.1.2. Olumsuz Koşul
(Mahcur-Kısıtlı Olmamak)
Mahcur olmak, hacir altına alınmış olmak demektir. Hacir sebepler şunlardır;
1. Akıl Hastalığı
2. Akıl Zayıflığı
3. İsraf
4. Ayyaşlık
5. Suihal (Sui=Kötü, suihal=kötü durum)
6. Suiidare (kötü idare)
7. Bir sene yada daha fazla müddetle hürriyeti ortadan kaldıra cezaya mahkum olma
8. Aciz olan kimsenin talebi (ihtiyari hacir)
Bu sebeplerden dolayı hacredilmiş (kısıtlanmış) ve kendisine bir vasi tayin edilmiş
olan kimseye mahcur (kısıtlı) denir.
Sonuç olarak bir kişinin fiil ehliyetine sahip olması için kısıtlı da olmaması gerekir.
7.2.2. İçeriği
7.2.2.1. Hukuki İşlem Ehliyeti
Hukuki muameleler tek taraflı ve çok taraflı hukuki muameleler olmak üzere ikiye
ayrılır.
Tek taraflı Hukuki Muamele: Sadece bir tarafın irade açıklamasıyla meydana gelir.
Örneğin; Vasiyet, Vakıf Kurma
21
Çok taraflı Hukuki Muamele: Birden fazla şahsın irade açıklamasıyla meydana gelir.
En önemlisi sözleşmelerdir. Örneğin bedel (semen) karşılığında bir malın mülkiyetini kesin
surette karşı tarafa devredilmesi taahhüdünü içeren satım sözleşmesi, bir eşyanın kullanma
hakkının bir bedel karşılığında belli bir süre için karşı tarafa devredilmesi taahhüdünü içeren
kira sözleşmesi.
Hukuki muamele yapabilme iktidarına sözleşme ehliyeti denir ve bu da fiil ehliyetine
dahildir.
Haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti de fiil ehliyetine dahildir.
7.3. Haksız Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti
Bir şahsın mahkemede usul hukukuna ait işlemleri (yemin, ikrar, sulh, feragat, kabul
gibi) tek başına yapabilme ehliyetidir. Bu ehliyete dava ehliyeti de denir.
Dava ehliyeti taraf ehliyeti demek değildir. Taraf ehliyeti, bir kişinin davacı veya
davalı olabilme ehliyetidir.
7.4. Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu
7.4.1. Tam Ehliyetliler
Mümeyyiz ve reşit olan aynı zamanda mahcur (kısıtlı) olmayan tüm şahıslardır.
7.4.2. Sınırlı Ehliyetliler
Bunlar, evli Kadınlar ve kendilerine kanuni müşavir atanmış olanlardır. Kendilerine
kanuni müşavir atanmış olanlar şu işlemleri kanuni müşavirlerinin onayı olmadan
yapamazlar; Dava açma ve sulh, gayrimenkulün alım ve satımı ve onlar üzerinde rehin ve sair
ayni bir hak kurma, kıymetli evrak alım satım ve rehni, alelade idare ihtiyaçları dışında inşaat,
ödünç verme ve alma, sermayeyi almak, bağışlama, kambiyo taahhütleri altına girmek,
kefalet.
7.4.3. Sınırlı Ehliyetsizler
Bunlar, Mümeyyiz Küçükler ve Mümeyyiz Mahcurlardır. Sınırlı ehliyetsizler
kendilerini borç altına sokan muameleleri (satım, kira, istisna, hizmet sözleşmeleri gibi) bizzat
yapamazlar. Bu tür işlemlerin kanuni mümessilleri tarafından yapılması gerekir. Kanuni
mümessiller ise veli ve vasilerdir. Sınırlı ehliyetsizler bu tür muameleleri kanuni
mümessillerinin rızası ile yapabilirler. Verilen rızaya izin, hukuki muameleden sonra
açıklanan rızaya ise icazet denir.
Sınırlı ehliyetsizler kendilerini borç altına sokan hukuki muameleleri kanuni
mümessillerinin izni olmadan yaparlarsa bu muameleler tek taraflı bağlamazlık müeyyidesine
tabi olurlar. Bu tür muamelelerin sınırlı ehliyetsizi bağlayabilmesi için kanuni mümessilin
sonradan rızasını açıklaması yani icazet vermesi gerekir. Kanuni mümessil icazet vermezse
22
yapılan muamele hükümsüz olur ve iki tarafı da bağlamaz. Bu durumda taraflar aldıklarını
birbirlerine geri verirler.
Sınırlı ehliyetsizler kendilerini borç altına sokmayan ve kendilerine sadece menfaat
sağlayan muameleleri (örneğin ivazsız iktisap= karşılıksız kazanma) tek başlarına
yapabilirler. Bu durumda kanuni mümessilin izin ya da icazetine gerek yoktur. Örneğin sınırlı
ehliyetsize bir kimsenin bir şeyi bağışlaması.
Sınırlı ehliyetsizler yönetimi kendilerine bırakılmış mallar ile ilgili hukuki
muameleleri de tek başlarına yapabilirler.
Sınırlı ehliyetsizler bazı muameleleri (kanuni mümessilleri rıza gösterse bile)
kesinlikle yapamazlar. Bunlara yasak muameleler denir. Yasak muameleler batıldır. Yasak
muameleler şunlardır;
1. Bağışlama
2. Vakıf Kurma
3. Kefalet
Görülüyor ki, sınırlı ehliyetsizler, ayırt etme gücüne sahip oldukları için, kanun
koyucu bunları tam anlamıyla ehliyetsiz saymamış, istisnai olarak bazı bakımlardan sınırlı
olsa da bir ehliyet tanımayı uygun görmüştür.
7.4.4. Tam Ehliyetsizler
Bunların fiil ehliyetleri hiç yoktur. Gayrımümeyyizler tam ehliyetsizdir. Kanuni
mümessillerinin izin yada icazeti olsa bile bunların yaptıkları bütün işlemler geçersizdir. Tam
ehliyetsizlerin haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti yoktur. Bunun istisnası kusurlu
sorumluluk halleri ve hakkaniyettir. Hakkaniyete örnek; zengin bir akıl hastasının fakir bir
köylünün harmanını yakmasında görülebilir.
Temyiz kudretinden devamlı olarak değil de geçici olarak yoksun olan kişiler haksız
fiillerinden dolayı sorumludurlar. Ancak bu kişiler temyiz kudretini ortadan kaldıran hale
kendi kusurlarıyla düşmediklerini ispatlarlarsa sorumluluktan kurtulurlar. Örneğin; Kendi
isteği ile içki içmiş bir kimse verdiği zarardan dolayı sorumludur. Fakat arkadaşları eğer onun
haberi olmadan meyve suyuna içki karıştırmışlarsa bu halde sorumlu değildir. Ayrıca, tam
ehliyetsizlerin dava ehliyeti de yoktur.
Tüzel kişilerde ise Medeni Hakları kullanmak kanun ve tüzüklere göre gerekli
organlara sahip olmaları ile başlar.
Vergi hukukunda mükellef ya da sorumlu olabilmek için yukarıdaki şartlar aranmaz.
Ödeme gücüne sahip olan herkes mükellef olabilir. 18 yaşından küçükler, tüzel kişiliği
olmayan kurumlar da vergi mükellefi olabilir.
23
7. Mükellefin Ödevleri
Mükellefin ilk ödevi vergi borcunu kanuna uygun şekilde ödemesidir. Buna maddi
mükellefiyet denir.
İkinci olarak şekli vergi mükellefiyetine ilişkin mükellefin ödevleri vardır. Bunlar:
1. Bildirmeler: Mükellefin işe başlamayı, değişiklikleri, işten ayrılmayı kanunda yazılı
süre ve şekillerde vergi dairesine bildirmesidir. İşe başlama bildirmelerinin, başlama
tarihinden; işi bırakma ve değişiklik bildirmelerinin de bildirilecek olayın meydana geldiği
tarihten itibaren başlayarak bir ay içinde yapılması gerekmektedir.
2. Defter Tutma: VUK’na göre ticaret ve sanat erbabı, ticaret şirketleri, iktisadi
müesseseler, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, serbest meslek erbabı ve çiftçiler
defter tutmak zorundadır. Gelir vergisinden muaf olan esnaflar ve gerçek usulde
vergilendirilmeyen çiftçilerle, kazançları basit usulde saptanan ve kurumlar vergisinden muaf
olan kamu müesseseleri bundan istisnadır.
Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter
defteri olmak üzere üç tür defter tutmaktadır. İkinci sınıf tüccarlar ise, işletme hesabı defteri
tutmak zorundadır. Serbest Meslek Erbabı, serbest meslek kazanç defteri, çiftçiler ise çiftçi
işletme defteri tutmaktadırlar.
3. Belge Düzenine Uyma: Mükellefler matrahın saptanmasında ve beyanında gelir ve
giderlerini belgeye bağlayacaklardır.
4. Defter ve Belgeleri Saklama ve Gösterme: Defter tutmak zorunda olanlar tuttukları
defterlerle, yukarıda değinilen belgeleri ilgili bulundukları yılı izleyen takvim yılından
başlayarak 5 yıl süre ile saklamak zorundadırlar.
5. Beyanname Verme: Mükellefler, mükellefiyet şekillerine göre ve kanunda gösteren
usul ve esaslara göre bağlı oldukları vergi dairesine zamanında beyannamelerini vermek
zorundadırlar.
8. Vergiyi Doğuran Olay
Vergi borcunun doğması için kanunlarda belirtilen vergi mükellefi ile vergi konusunun
ilişki kurmaları gerekmektedir. Bu ilişkiye vergiyi doğuran olay denilmektedir. Her vergi
kanunu vergiyi doğuran olayın ne olduğunu kendisi tanımlayacaktır. Gelir Vergisinde vergiyi
doğuran olay bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde safi kazanç ve irat elde etmesidir. Emlak
vergisinde Türkiye sınırları içinde bir bina ve araziye malik olma, Veraset ve İntikal
vergisinde vergiyi doğuran olay ölüm yolu ile yada sağlar arası bir işlemle bir malın ivazsız
olarak başka bir kişiye intikal ettirilmesidir. KDV’ de ise vergiyi doğuran olay mal teslimi ve
hizmetin ifasıdır.
24
8.1. Vergiyi Doğuran Olayın Sonuçları
Verginin konusu, matrahı ve oranı vergiyi doğuran olayın tarihine göre belirlenecektir.
İndirimlerden yararlanmada yine bu tarihe göre gerçekleşecektir. Vergiyi Doğuran olayın
saptanması zamanaşımı yönünden de önemlidir. Vergi hukukunda tahakkuk ve tahsil
zamanaşımı diye 2 çeşit zamanaşımı vardır. Tahakkuk zamanaşımının başlangıcı kural olarak
vergiyi doğuran olaya bağlanmıştır.
8.2. Vergiyi Doğuran Olayın Kanunlarla Yasaklanmış Olması
VUK, vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş bulunmasının mükellefiyeti ve
vergi sorumluluğunu kaldırmayacağını hükme bağlamıştır. Vergiyi doğuran olay
gerçekleşmişse ve bu olay herhangi kanunla yasaklanmış olsa dahi vergi borcu doğmuş
sayılır. Örneğin tefecilik suç olmasına rağmen elde edilen gelir vergilendirilmektedir.
9. Verginin Konusu
Üzerine vergi konulan ve bu nedenle doğrudan yada dolaylı bir şekilde verginin
kaynağını oluşturan ekonomik unsurdur. Türk Vergi Sisteminde Kanun Koyucu çeşitli
unsurları verginin konusu olarak saptamıştır. Gelir vergisinde verginin konusu gerçek kişilerin
1 takvim yılında elde ettikleri kazanç ve iratların safi tutarıdır. Kurumlar Vergisinde ise
verginin konusunu Kurum Kazançları oluşturmaktadır. Veraset ve intikal vergisinde ise servet
veya servetin el değiştirmesidir. Emlak vergisinin konusu Türkiye sınırları içindeki bina, arazi
ve arsalardır. KDV’de verginin konusu teslim, hizmet, ithalat ve diğer işlemlerdir.
10. Vergide İstisnalar, Muafiyetlikler ve İndirimler
İlke olarak vergiyi doğuran olayın ortaya çıkması ile vergi borcu ve mükellefiyet
doğar. Ancak kanun koyucu çeşitli nedenlerle vergiyi doğuran olay ortaya çıksa dahi bazı
mükellefleri ve bazı vergi konularını vergi dışı bırakır ki bu haller muafiyet istisna ve
indirimlerdir.
10.1 Vergi İstisnası
Verginin konusu ile ilgili olarak yapılan sınırlamalara, daha doğrusu bazı konuların
vergi dışı tutulmasına "vergi istisnası" denir. Verginin konusu üzerindeki mükellefiyet
objektif mükellefiyet olarak tanımlanır. Bu itibarla istisna, objektif vergi mükellefiyetinde bir
sınırlamadır. İstisnalar tam ve kısmi istisna olarak ikiye ayrılabilir. Tam istisnada belirli
işlerden sağlanan gelirler hiç bir şekilde vergilendirilmez. Kısmi istisnada ise belirli bir sınırın
üstü için vergi uygulanır. Vergi sistemimizde yer alan başlıca vergilerle ilgili istisnalar
aşağıda belirtilmiştir.
Katma Değer Vergisinde yer alan başlıca istisnalar,
25
İhracat İstisnası, Araçlar ve Petrol Aramalarında İstisna, Taşımacılık İstisnası, İthalat
İstisnası, Diplomatik İstisnalar, Sosyal ve Askeri Amaçlı İstisnalardır.
Veraset ve İntikal Vergisinde yer alan başlıca istisnalar,
Veraset ve İntikal Vergisi istisnaları, daha ziyade sosyal amaçlara yönelmiştir
(hediyeler, sadakalar, küçük hibeler vs. gibi).
Damga Vergisi istisnaları,
Damga Vergisinden istisna edilen kağıtlar, resmi işlerle ilgili kağıtlar, öğrenciler ve
askerlerle ilgili kağıtlar, işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kağıtlar, ticari ve medeni işlerle
ilgili kağıtlar, kurumlarla ilgili kağıtlar olarak 5 ana gruba ayrılmaktadır.
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi istisnaları,
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, daha ziyade mükerrer vergilemeyi önleyici,
sigorta işlemlerini teşvik edici istisnaları kapsamına almıştır.
Harçlarda yer alan istisnalar,
Harçlarda, her harç konusunun içinde istisnalar da yer almıştır. Bazı harçlarda kamu
kurumlarına tanınmış sosyal gayeli, küçük rakamlı, parasız yapılması gereken ve kamu
hizmeti mahiyeti ağır basan hizmet konularına tanınmış istisnalar bulunmaktadır.
Gümrük Vergisi istisnaları,
Gümrük Vergisi ve Gümrük Tarife Cetveli bazı sosyal ve ekonomik nedenlerle çok
çeþitli istisnaları kapsamaktadır (Kamu hizmetleri için, askeri teçhizat durumunda, sergi vs.
için gelen eşya istisna kapsamındadır).
10.2. Vergi Muaflığı
Verginin mükellefi ile ilgili olarak yapılan sınırlamalara, bu kişilerin vergiden hariç
tutulmasına "vergi muaflığı" denir. Vergi muaflığı tam veya kısmi olabilir. Örneğin Gelir
Vergisinde belirli mükellef grupları vergiden muaf olabilirler. Bu “tam muaflık” durumudur.
Mükellefler belirli sınırın altında kazandıkları taktirde, vergiden muaf olurlarsa, bu “kısmi
muaflık” tır. Vergi sistemimizde yer alan başlıca muafiyetler aşağıda belirtilmiştir.
Emlak Vergisinde muafiyetler,
Emlak Vergisindeki muafiyetler, bina vergisi ile arazi vergisine göre ayrılmıştır. Bina
ve arazi vergisi muafiyetleri, daimi ve geçici olarak ikiye ayrılmaktadır. Daimi muafiyetler,
kamu kurumlarına ve yabancı elçiliklere tanınmıştır; geçici muafiyetler ise kanunda belirtilen
hallerde (zeytinlik, fıstıklık, çaylık, fındıklık, kavaklık vs. kurulmasını teşvik etmek gibi) ve
belli sürelerle (10-15-20-50 yıl) tanınmıştır.
Harçlarda yer alan muafiyetler,
26
Muafiyetler, her harç konusu içinde ayrı ayrı yer almıştır. Bazı harçlarda, kamu
kurumlarına tanınmış, sosyal gayeli, küçük rakamlı, parasız yapılması gereken ve kamu
hizmeti mahiyeti ağır basan hizmet konularına ilişkin muafiyetler bulunmaktadır.
Gümrük Vergisi muafiyetleri,
Gümrük Vergisi, bazı sosyal ve ekonomik nedenlerle çok çeşitli muafiyetleri kapsamaktadır
(diplomatlara ait eşya, zat ve ev eşyasının bazıları, turistlere ait eşya).
Katma Değer Vergisindeki düzenleme,
Katma Değer Vergisinin konusunu yapılan işlemler oluşturmaktadır. KDV Kanununda
vergiye tabi olacak işlemler detaylı olarak belirtilmiştir. Esas olarak indirim mekanizmasına
dayanan KDV Kanununda, mutlak olarak bir muaflık sözkonusu değildir. Örneğin, bir devlet
dairesinin mal ve hizmet teslimleri Katma Değer Vergisinin konusu dışında (kanunda ticari,
sınai, zirai ve serbest meslek mal ve hizmet teslimleri, vergiye tabi hizmet ve teslimleri olarak
sayılmıştır) kaldığı halde, bu devlet dairesi piyasadan satın aldığı mal ve hizmetler için KDV
ödemek durumundadır.
Veraset ve İntikal Vergisindeki muafiyetler,
- Amme idareleri, emekli ve yardım sandıkları, sosyal sigorta kurumları, kamu
yararına yönelik cemiyetler, siyasi partiler ve bunlara ait olan veya bunların aralarında
kurdukları teşekküllerden kurumlar
vergisine tabi olmayanlar,
- Yukarıda sayılanlar dışında kalan hükmi şahıslara ait olup toplum yararına ilim,
araştırma, kültür, sanat, eğitim, din, hayır, imar, spor gibi maksatlarla kurulan teşekküller,
- Yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri
konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o devletin tabiiyetinde
bulunan memurları ve Türkiye’deresmi bir vazife ile görevlendirilenler ile aileleri.
Genel olarak muafiyetlik kişiler ya da mükellefler ile ilgiliyken; istisna, vergi konusu
için kullanılmaktadır.
10.3. Vergi İndirimleri
Türk vergi sisteminde indirim mekanizması içerisinde en yaygın olanı en az geçim
indirimidir.
En az geçim indirimi, kişilerin geçinmeleri için gerekli olan asgari gelir miktarının
vergiye tabi tutulmamasıdır. En az geçim indirimi bütün vergi sistemlerinde mevcut olan ve
vergi adaletini sağlamaya yönelik uygulamalardan bir tanesidir. Prensip olarak, gelir
vergilerinde uygulanan geçim indirimi, genellikle halkın yaşayış biçimine, gıda maddelerinin
fiyatlarına, işçilerin ortalama kazançlarına göre saptanır. Uygulamada, genellikle belli bir
27
miktar tespit edilir ve bu miktar bütün mükelleflere aile durumları, eş ve çocuk durumları da
göz önüne alınarak uygulanır. Türkiye'de 1950 yılından beri en az geçim indirimi
uygulanmaktadır. Türk Vergi Sisteminde halen mevcut olan uygulamaya göre, sakatlık
indirimi vardır. 1985 yılına kadar bu indirimlere ilaveten uygulanmakta olan genel indirim bu
tarihten itibaren kaldırılmıştır. 2004 yılında ise Özel indirim müessesesi kaldırılmıştır.
Sakatlık indirimi uygulamasında, çalışma gücünün asgari %80'ini kaybetmiş bulunan hizmet
erbabı birinci derece sakat, asgari %60'ını kaybetmiş hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari
%40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır ve sakatlık
indiriminden faydalanırlar. Sakatlık derecelerine göre tespit edilecek indirimler hizmet
erbabının gelirinden indirilir.
11. Verginin Matrahı
Vergi konusunun verginin hesaplanmasında esas alınan değer yada miktarına matrah
denilmektedir. Verginin konusu ile verginin matrahı farklı kavramlardır. Mesela gelir
vergisinde verginin konusu bir takvim yılında elde edilen kazanç ve iratların safi tutarı,
matrahı ise kanunun öngördüğü indirim, prim vb. gibi unsurlar düşüldükten sonra tarifenin
uygulanabileceği tutardır.
Matrahı, sayı, adet, litre gibi fiziksel miktarlarla ifade edilen vergilere spesifik vergiler
(MTV gibi); ,Matrahı fiyat, değer, gelir, irat, bedel gibi genellikle para ile ifade edilen
vergilere de advalorem (GV, KV gibi) vergiler denilir.
11.1. Matrahın Saptanmasına İlişkin Hükümler
11.1.1. Beyan Usulü
Mükellef yada vergi sorumlusu vergi matrahını kanundaki esaslara göre saptayarak
vergi dairesine yazılı olarak bildirmektedir. Vergi dairesi sadece beyanname ile verilen
matrahın doğruluğunu denetlemektedir. Türk Vergi Sisteminde Gelir Vergisi, Kurumlar
Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Vergisi ile KDV ve BSMV beyan usulüne tabidir.
11.1.2. Basit Usul
Bu usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve
satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet farktır. Bu usuldekiler defter tutuma dışında
ikinci sınıf tüccarlara ilişkin hükümlere tabi olurlar. Basit usulde vergilendirilenler mal alış ve
giderleri ile hasılatlarını gösteren belgeleri ayrı ayrı dosyalarda saklamak zorundadırlar. Bu
belgelerin kayıtları mükellefin bağlı olduğu meslek odalarının oluşturdukları bürolarda
tutulur.
Ücretlerin vergilendirilmesinde, inşat işçileri gibi ücretleri tam belli olmayan kişilerin
Gelir Vergileri de “diğer ücretler” adı altında vergilendirmeye tabidir. Diğer gelir
28
unsurlarında “basit usul” olarak nitelendirilen bu uygulamaya, gelirin ücret unsurunda “diğer
ücret” olarak nitelendirilmektedir.
11.1.3. Karineler Usulü
Mükellefin, gelir ya da servetinin ölçüsünün ne olduğuna dair varsayılan bazı dış
belirtilerle matrahın hesaplanması yöntemidir. Örnek olarak Fransa ve İngiltere’de kapı ve
pencerenin sayısı ve kalitesine göre matrah tespit edilmesi ya da işçi, makine ve alet
sayısından gelir elde eden kişinin matrahının belirlenmesinde bu yöntem kullanılmıştır.
11.1.4. İdarece Takdir Usulü
Bu usulde vergi matrahı, vergi idaresince tek taraflı olarak saptanmaktadır. Örneğin,
verginin idarece tarh edilmesi, idarenin ikmalen ve resen tarh vergiyi tarh etmesinde matrah ta
idarece takdir edilmektedir.
11.1.4.1. Matrahın Saptanmasına İlişkin Komisyonlar
11.1.4.1.1. Genel Yetkili Takdir Komisyonu
İllerde defterdarın , ilçede mal müdürlerinin yada bunların tevkil edeceği memurların
başkanlığında ilgili vergi dairesinin yetkili iki memuru ile seçilmiş iki üyeden oluşur. Seçilmiş
üyeler ticaret odasınca ve meslek kuruluşlarınca kendi üyeleri arasından yada dışarıdan
seçilir. Seçilen üyelerin görev süresi üç yıldır. Bu komisyonlar yetkili makamlarca istenen
matrah ve servet taktirlerini yapmak ve vergi kanunlarında yazılı, fiyat, ücret, yada sair
matrah ve değerleri taktir etmekle yükümlüdür.
11.1.4.1.2. Arsa Takdir Komisyonu
Belediye Başkanı veya memuru başkanlığında yine belediyenin yetkili bir memuru ile
tapu sicil müdürü ve ticaret odasınca seçilmiş bir üye ile ilgili mahalle ve köyün muhtarından
oluşur. Bu komisyonlar arsaların değer bakımından farklı bölgeleri itibarı ile asgari ölçüde
birim değer tespit etmekle görevlidir.
11.1.4.1.3. Arazi Takdir Komisyonu
Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı İl Müdürü ile illerdeki ticaret ve ziraat
odalarından seçilmiş birer üyeden kurulur. Bu komisyon her il ya da ilçe için arazinin cinsine
göre asgari ölçüde birim değer tespitiyle görevlidir.
11.1.4.1.4. Zirai Kazançlar İl ve Merkez Komisyonları
Valinin başkanlığında, defterdar, gelir müdürü, ziraat müdürü, veteriner müdürü,
Ziraat Bankası Şube müdürü ve seçilmiş üç üyeden oluşur. Seçilmiş üç üyenin ikisi il ziraat
odasınca, biri de ilçe ziraat odalarından seçilir. Üyelerin görev süresi üç yıldır.
29
ÜNİTE II
VERGİLEME SÜRECİ
Vergilemede 4T (Tarh, Tebliğ, Tahakkuk ve Tahsil) diyebileceğimiz süreç ve sonrası
işlemler bu bölümün konusunu oluşturmaktadır.
1. Verginin Tarhı
Verginin tarhı, vergi matrahına kanunda gösterilen miktar ve oranın uygulanması
suretiyle mükellef tarafından ödenecek verginin hesaplanmasıdır. Bu hesaplama, ilgili vergi
kanunlarında gösterilen matrah ve nispet üzerinden yapılır. Verginin tarhında, önce kanundaki
usule göre matrah belirlenir, sonra bu matraha vergi tarifesi uygulanarak vergi borcu bulunur.
Tarh işlemi çoğunlukla vergi dairesi tarafından yapılır; fakat bizzat mükellefler, ya da üçüncü
şahıslar tarafından yapılması da mümkündür. Vergi tarhında uygulanan usuller şunlardır:
1.1.Beyannameye Dayanan Tarhiyat
Vergi Usul Kanunu'na göre, mükellefin beyanına dayanan vergilerde, vergi tarhına
esas alınacak matrah unsuru, mükellef tarafından bir beyanname doldurularak vergi dairesine
bildirilir. Vergi dairesi ödenecek vergi tutarını, kanundaki nispet üzerinden ve bildirilen bu
matrahı esas almak ve gerekiyorsa düzeltmeler yapmak suretiyle hesaplanır. Verginin tespiti
için yapılan beyan, ya bir binanın yüzölçümü, kirası vb. dış belirtilere yahut fiyat, gelir, servet
gibi matraha esas olan değere dayandırılmaktadır. Ayrıca, mükelleften bu beyanın
doğruluğunu sağlayacak bilgiler de talep edilir.
1.2. İkmalen Vergi Tarhı
Her ne şekilde olursa olsun, bir vergi tarh edildikten sonra ortaya çıkan defter kayıt ve
belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak miktarı tespit olunan bir matrah veya matrah farkı
üzerinden alınacak verginin tarh edilmesine ikmalen vergi tarhı denir. Burada önceden
verilmiş bir beyan ve tarh edilmiş bir vergi vardır.
1.3. İdarece Takdir
Verginin idarece tarhı ikmalen ve re'sen tarhiyat kapsamı dışında kalan hallerde,
mükelleflerin verginin tarhı için vergi kanunları ve belirli tarihlerde müracaat etmemeleri
veya aynı kanunlarla kendilerine yüklenen yükümlülükleri yerine getirememeleri sebebiyle
zamanında normal şekilde tarh edilemeyen vergilerin, kanunen belli matrahlar üzerinden
idarece tarh edilmesidir.
1.4. Re'sen Takdir Usulü
Verginin tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere veya yasal ölçülere
dayanılarak tespitine olanak bulunmayan durumlarda takdir komisyonları tarafından takdir
edilen veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların düzenledikleri vergi inceleme
30
raporlarında belirtilen matrah veya matrah kısmı üzerinden vergi tarh olunmasına verginin
re'sen tarhı denir.
Genel olarak aşağıdaki durumlarda re’sen tarh yoluna gidilmektedir.
-Vergi beyannamesinin süresi geçtiği halde verilmemiş olması.
-Verilen beyannamede matraha ilişkin bilgilerin gösterilmemesi. Bu durumda
mükellefe 15 gün daha süre verilir.
-Tutulması zorunlu defterlerin tutulmaması, tasdik ettirilmemesi veya ibraz
edilmemesi.
-Defter kayıtlarının ve bunlarla ilgili belgelerin matrahın doğru ve kesin olarak
hesaplanmasına imkan vermeyecek derecede noksan, usulsüz ve karışık olması.
-Tutulması zorunlu defterlerin yada verilen beyannamelerin gerçek durumu
yansıtmadığına dair kanıt bulunması.
-YMM raporunun zamanında ibraz edilmemesi halinde.
1.5. Vergi Hatalarının düzeltilmesi Yolu
Hesaplarda ve vergilendirmede yapılan hataların idare tarafından düzeltilmesi halidir.
2. Verginin Tebliği
Tebliğ, vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar
tarafından mükellefe veya diğer ilgili kişilere bildirilmesidir. Beyana dayanan tarhta,
tahakkuk fişinin düzenlenmesi, tahakkuk için yeterlidir. Bu fişin mükellefe tebliğine ihtiyaç
yoktur. Diğer hallerde verginin tahakkuk edebilmesi için tebliğ edilmesi gereklidir.
2.1. Tebliğ Edilecek Belgeler
Tahakkuk fişi dışında vergilendirme ile ilgili olup hüküm ifade edecek bütün belge ve
yazılar tebliğ edilmelidir.
2.2. Tebliğ Yapılacak Kişiler
Tebliğ mükelleflere, bunların kanuni temsilcilerine, umumi vekillerine veya vergi
cezası kesilenlere yapılır. Gerçek kişilerde tebligat bizzat yapılır eğer tebliğ yapılacak kişi
bulunamaz ise ikametgah adreslerinde veya işyerlerindeki müstahdemlerden birine yapılır.
Tüzel kişilerde ise tebligat bunların başkan, müdür yada kanuni temsilcilerine yapılır.
2.3. Tebliğ Usulleri
2.3.1. Posta İle Tebliğ
Genel Kural vergi ile ilgili yazı ve belgelerin postayla tebliğ edilmesidir.
2.3.2. Memur Aracılığı ile Tebliğ
Tebligatların bizzat memur tarafından yapılması halidir.
31
2.3.3. Daire ve Komisyonda Tebliğ
Tebligat ilgilisinin kabulü üzerine daire ya da komisyonda da yapılabilir.
2.3.4. İlan Yolu ile Tebliğ
Muhatabın adresinin hiç bilinememesi, adresin yanlış ya da değişmiş olması, posta ile
tebligat yapılmasına imkan bulunamayan hallerde başvurulur. İlan ilgili vergi dairesinin
bulunduğu yerin belediye sınırları içinde çıkan bir ya da daha fazla gazetede yayınlanır. İlan
tarihinden başlayarak bir ay içinde vergi dairesine başvurulmamış veya adres bildirilmemişse
bir ay sonunda tebliğ yapılmış sayılır.
2.3.5. Tebliğ Yerine Geçen İşlemler
Tahakkuk fişinin mükellefe verilmiş olması tebliğ yerine geçmekte ve ayrıca tebliğ
işlemine gerek kalmamaktadır.
3. Verginin Tahakkuku
Tahakkuk, tarh ve tebliğ edilen vergi borcunun ödenmesi gereken safhaya gelmesidir.
Beyana dayanan tarh dışında, tarh ve tebliğ edilen vergiye, ilgilinin itiraz hakkı vardır. Tebliğ
edilen vergiye itiraz edilmediğinde, dava açma süresinin bitmesi ile; dava yoluna gidildiğinde,
tarhiyatın tasdik edilmesi ile vergi tahakkuk eder. Tahakkuk genellikle verginin tarhından
sonra cereyan eden bir olaydır. Damga vergisinde olduğu gibi bazı vergilerin tahakkuku ise
tahsile bağlıdır.
3.1. Tahakkuk Şekilleri
3.1.1. Beyan Üzerinden Tarh Edilen Vergilerde
Bu vergilerde kural olarak tahakkuk fişinin kesilmesi ile vergi tahakkuk etmiş olur.
Gelir, Kurumlar ve KDV’de durum böyledir. Mükellefler beyan ettikleri matraha itiraz
etmediklerinden Vergi Dairesi derhal tahakkuk fişini hazırlar. Ancak tahakkuk beyannamenin
verildiği anda değil vergi dairesince tarh edilen verginin mükellefe tebliği ile olmaktadır.
3.1.2. İkmalen ve Re’sen Tarhiyatta
İkmalen ve re’sen tarhiyat sonucu mükelleflere tebliğ edilir. Mükellefin 30 gün içinde
dava açma hakkı vardır. Bu süre geçtiğinde ya da açılan davayı kaybettikleri taktirde vergi
tahakkuk etmiş olacaktır.
3.1.3. İdarece Tarhiyatta
Verginin ve buna ilişkin cezanın mükellefe ihbarname ile tebliğ edilmesi
gerekmektedir.Dava açmaz veya açılan davayı kaybederse tahakkuk gerçekleşir.
3.1.4. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde
Kesinti sureti ile alınan vergiler (damga vergileri gibi). Bu tür vergiler zamanında
tahsil edilmediğinde tahakkuku tahsile bağlı vergi olma niteliğini kaybederler.
32
4. Verginin Tahsili
Vergi tutarının mükellef tarafından ödenmesi ve bu tutarın Maliye İdaresi (ya da onun
temsilcisi) tarafından teslim alınması işlemine denir. Günümüzde vergiler devlet tarafından
tahsil edilmektedir. Tahsil eden idare, merkezi devletin bir dairesi olabileceği gibi mahalli bir
idare de olabilir. Emanet Usulü adı verilen bu usulde vergi toplama işini gören kişiler devletin
maaşlı memurlarıdır. Verginin toplanmasında en yaygın usul mükellefin vergiyi maliye
idaresine bizzat ödemesidir. Kaynakta kesme (stopaj) denilen usulde, vergi mutavassıt (aracı)
ödeyici adı verilen kişilerden tahsil edilir. Daha az uygulanan usuller ise belirli hukuki
işlemlerde, sicile kayıt sırasında vergi ödeme ve pul yapıştırmadır.
Vergiler Kanunlarında gösterilen süreler içinde ödenirler. Özel kanunlarında
düzenlenmemişse veya ödeme zamanı saptanamıyorsa AATUHK’ a başvurulur. Bu kanuna
göre de ödeme zamanı saptanamıyorsa tebliğden itibaren bir ay içinde ödenir. İkmalen, resen
yada idarece tarh edilen vergiler taksit zamanlarından önce tahakkuk etmişse taksit süreleri
içinde, taksit süreleri kısmen yada tamamen geçtikten sonra tahakkuk etmişse, geçmiş
taksitler tahakkuk tarihinden başlayarak bir ay içinde ödenir.
5. Verginin Tarifesi
Vergi tarifeleri, alınacak vergi tutarının hesaplanması için vergi matrahına uygulanan
ölçülerdir. Bu ölçüler başlıca iki çeşittir: Birincisinde, belirli bir miktara (ağırlık, metre gibi)
göre hesaplama yapılmaktadır. Bu şekilde oluşturulan tarifeye spesifik tarife (miktar esası)
denilmektedir.İkinci yöntemde, iktisadi değerin (bedel, fiyat gibi) belirli bir oranı esas
alınarak hesaplama yapılmaktadır. Bu şekilde oluşturulan tarifeye ise, advalorem tarife (değer
esası) denilmektedir.Günümüzde vergi sistemlerinde daha çok advalorem tarife, yani oranlar
usulü kullanılmaktadır. Vergi oranları, matrahla ilişkilerine göre üç şekilde düzenlenebilirler;
- Sabit (düz) oranlı tarife: matrah ne olursa olsun vergi oranı değişmez.
- Müterakki (artan) oranlı tarife: matrah büyüdükçe vergi oranı yükselmektedir. Artan
Müterakkilik, özellikle gelir dilimi yükseldikçe daha yüksek oranın uygulandığı gelir vergi
tarifesinde ortaya çıkmaktadır. Bu tip tarifelerde, vergi oranı gelir diliminin üst kademelerine
çıktıkça artarak çoğalmaktadır. Genellikle, uygulamada, vergi gelirlerinde gelir dilimlerinin
ilk basamaklarında artan oranlı müterakkilik uygulandığı halde, gelir diliminde üst
kademelere doğru çıkıldıkça müterakkilik önce düz, daha sonraları azalan müterakkilik halini
alır.
- Mütedenni (azalan) oranlı tarife: matrah büyüdükçe vergi oranı düşmektedir. Azalan
oranlı tarife, vergide ve özellikle gelir vergisinde müterakkiliğin artma oranının, matrah
büyüdükçe azalmasıdır. Uygulamada, müterakkilik hemen hemen daima azalan biçimdedir.
33
Türk Gelir Vergisi’nde de bu durum geçerlidir. Azalan müterakkilik başlıca iki şekilde
düzenlenebilir; birincisinde, artma oranları sabit tutulduğu halde tarife basamakları gittikçe
genişlemektedir. İkincisinde ise, tarife basamakları aynı kalmakta, artma oranı azalmaktadır.
Bundan başka vergi oranları, vergi dilimleri ve tarife basamakları arasında türlü kombinasyonlar
kurarak çok çeşitli şekillerde "azalan müterakki tarifeler" elde edilebilir.
6. Verginin Oranı
Vergi oranı, ödenecek vergi miktarlarını bulmak için vergi matrahına uygulanan
rakamdır. Vergi oranlarının bir sistem içinde sıralanışı ise, vergi tarifelerini meydana getirir.
Türk Vergi Sistemi’ndeki vergileri oran ve tarifelerine göre aşağıdaki şekilde
sınıflandırabiliriz:
1. Artan Oranlı Vergilerimiz: Gelir Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi.
2. Düz Oranlı Vergilerimiz: Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi, Emlak Vergisi,
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi.
3. İki veya Daha Çok Tarifeli Vergilerimiz: Motorlu Taşıtlar Vergisi, Taşıt Alım
Vergisi (ÖTV),
Türk Gelir Vergisi Oranlarında daha önce emek geliri (vergi oranı % 15’ten
başlamaktaydı) ve diğer gelirler arasında (vergi oranı % 20’den başlamaktaydı) bir ayrım
yapılırken 2006 yılı itibariyle bu farklılık ortadan kaldırılmıştır (her ikisi de % 15’ten
başlamaktadır).
7. Vergi Hukukunda Süreler
Vergi Hukukunda; kanuni, idari ve yargısal olmak üzere 3 tür süre vardır.
Kanuni süreler, her vergi için ilgili kanunda gösterilmiştir. Örneğin Gelir Vergisi
Kanununa göre beyannamenin ertesi yılın Mart ayı içinde verilmesi gerekmektedir.
İdari süreler, vergi kanunlarında açıkça yazılı olmayan hallerde idare , 15 günden
aşağı olmamak üzere ve ilgiliye tebliğ edilmek üzere süreyi belirleyebilmektedir.
Yargısal süreler, kanunların yargı kuruluşlarına verdikleri yetkilere göre
belirlenmektedir.
7.1. Sürelerin Uzaması
Aşağıdaki sebeplerle vergilerin tahsil vadeleri uzayabilir.
7.1.1. Mücbir Sebepler
Vergi ödevlerini engelleyecek ağır kaza hastalık, yangın, deprem gibi durumlar irade
dışı nedenlerle defter ve belgelerin elden çıkmış bulunması gibi nedenlerdir. Mücbir sebep
bulunması halinde bu neden ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez.
34
7.1.2. Ölüm Hali
Vergi kanunlarında hüküm bulunmayan hallerde ölüm dolayısı ile mirasçılara geçen
ödevlerin yerine getirilmesinde bildirme ve beyanname verme sürelerine 3 ay eklenir. Gelir
vergisinde mükellefin ölümü halinde beyanname ölüm tarihini izleyen 4 ay içinde verilir.
7.1.3. Zor Durum
Zor durumların varlığı halinde Maliye Bakanlığı kanuni sürenin 1 katını geçmemek
üzere uygun bir süre verebilir.
7.2. Sürelerin Hesaplanması
-Süre gün olarak belirlenmişse başladığı gün hesaba katılmaz ve son günün tatil
saatinde biter.
-Süre hafta yada ay olarak belirlenmişse başladığı güne sonraki hafta yada ayda
tekabül eden günün tatil saatinde biter.
-Sonu belli bir gün ile belirtilen sürelerde süre günün tatil saatinde biter.
-Resmi tatil günleri süreye dahildir. Ancak sürenin son günü resmi tatile rastlarsa tatili
izleyen ilk çalışma gününün tatil saatinde biter.
8. Vergi İdaresinin Mükellefleri Denetleme Yolları
8.1. Yoklama
Mükellefleri ve mükellefiyete ilişkin maddi olayları, kayıtları, ve konuları araştırmak
ve saptamaktır. Yoklama durumunda yapılabilecek olanlar şunlardır.
-Günlük hasılatı tespit etmek,
-Ödeme kaydedici cihaz kullanmak zorunda olanların bu zorunluluğa uyup
uymadıklarını tespit etmek,
-Defter ve belge düzenine uyup uymadıklarını tespit etmek,
-Taşıtları durdurarak taşıtlarda bulunması gereken belgelerle taşınan yolcu ve malları
karşılaştırmak,
-Gerekli belgeler gösterilinceye kadar taşıtı trafikten alıkoymak.
8.1.1. Yoklamaya Yetkili Olanlar
Vergi dairesi müdürleri, yoklama memurları, ve vergi incelemesine yetkili olanlar
yoklama yapabileceklerdir.
8.1.2. Yoklama Yöntemi
Her zaman yapılabilir. Sonucunda bir fiş düzenlenir. Yoklama fişi yoklama yapılan
mükellefe, muhasebecisine, veya temsilcisine verilir. Verilecek kimse yoksa 7 gün içinde
posta ile gönderilir. Yoklama mükellefiyetin kurulmasına, değişikliğine, idarece ve resen
tarha, rayiç bedel takdirine yol açmaktadır.
35
8.2. Vergi İncelemesi
Ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, saptamak ve sağlamak için her
türlü işlemlere girişilmektedir.
Hesap uzmanları ve yardımcıları, ilin en büyük mal memuru, vergi denetmenleri ve
yardımcıları, yada vergi dairesi müdürleri ile maliye müfettişleri tarafından inceleme
yapılmaktadır.
Vergi incelemesi tahakkuk zamanaşımı içinde her zaman yapılabilir.
8.3. Arama
İhbar ya da yapılan incelemeler dolayısı ile bir mükellefin vergi kaçırdığını gösteren
kanıtlar bulunması halinde, bu mükellef yada kaçakçılıkla ilgisi görünen diğer kişilerin
işyerlerinde, evlerinde yada üzerlerinde araştırma yapılmasına arama denilir.
Aramanın yapılabilmesi için ihbarda bulunulması yeterli değildir. İhbarın yetkililerce
ciddi bulunması ve sulh Ceza hakiminden izin alınması gerekmektedir.
Aramada bulunanlar tutanak düzenler. Arama sonucu alınan defter ve belgeler
üzerindeki incelemelerin en geç 3 ay içinde bitirilerek sahibine bir tutanakla geri verilmesi
gerekmektedir. 3 ay içinde bitirilemezse Sulh hakiminden ek süre alınmalıdır.
8.4. Bilgi Toplama
Bilgi verme, kamu idare ve müesseseleri, mükellefler veya mükelleflerle muamelede
bulunan diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığı’nın veya vergi incelemesi yapmaya
yetkili olanların isteyecekleri bilgileri vermeye –VUK hükümlerine göre- mecburdurlar.
Tek bir olaya ilişkin olabileceği gibi sürekli de olabilir.
ÜNİTE III
VERGİLEME YÖNTEMLERİ, VERGİ ALACAĞININ SONA ERMESİ, KAMU
ALACAKLARININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI VE VERGİ SUÇ VE
CEZALARI
1. Vergileme Yöntemleri
1.1. Gerçek Usulde Vergileme
Gelirin vergilendirilmesinde temel yöntem, kişilerin bir yıl içerisinde elde ettikleri
gelirleri bir beyanname ile bildirmeleridir. Beyanname ile mükellef tarafından vergi idaresine
bildirilen matrah esas olarak, mükellefin tuttuğu defter, kayıt ve belgelere dayanılarak
mükellef tarafından hesaplanmaktadır. Beyanname, genellikle gelirin elde edildiği dönem
bittikten sonra verildiği için, çeşitli hesaplamalarla safi gelirin bulunması ve kanunda
36
öngörülmüş indirimlerin yapılması mümkün olmaktadır. Mükellef vergiyi ödeme süresinde
vergi dairesine veya posta havalesi ile ya da bankalara ödeme yapar.
Türk Vergi Sistemi esas itibariyle beyan esasına dayanmaktadır. Ancak, götürü
yöntem de (basit usul) yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Türkiye'de özellikle gelir vergisinde bazı gelir çeşitlerinde (ticari kazanç, ücret, serbest
meslek kazancı gibi gelirlerde) basit usul yöntemi kullanılmaktadır.
1.2. Basit Usulde Vergileme
Basit usulde vergilendirme, vergiden muaf olmayan küçük esnaf ve sanatkarlar için getirilen
özel bir vergileme biçimidir. Basit usulde mükellefler, gerçek gelirleri üzerinden
vergilendirilmektedir. Bu nedenle, götürü usulde vergilemede olduğu gibi, gelir elde edilsin
edilmesin bir vergi ödenmesi söz konusu değildir. Götürü usulde vergilemeden farklı olarak
ödenecek vergi elde edilerek beyan edilen gelire göre hesaplanacaktır. Basit usulde
mükellefler, yaptıkları satış ve hizmetler dolayısıyla belge düzenlemek ve faaliyetleri ile ilgili
olarak yaptıkları mal ve hizmet alışları ve giderleri için de belge almakla yükümlüdürler.
Ayrıca, anılan mükellefler, yaptıkları satış ve hizmetler dolayısıyla katma değer vergisi tahsil
etmektedirler. Basit usulde vergilendirilen mükellefler elde ettikleri gelirleri yıllık beyanname
ile bildirmek zorundadırlar. Elde edilmemiş gelir olsa dahi beyanname verilmesi gerekir.
Mükellef vergiyi ödeme süresinde vergi dairesine veya posta havalesi ile ya da
bankalara ödeme yapar.
1.3. Stopaj(Kaynakta Tevkif)Yöntemi
Stopaj yönteminde belli nitelikteki ödemeler yapılırken ödemeyi yapan kişiler, ödeme
yapılan (gelir elde eden) kişi adına vergiyi hemen keserek devlete aktarmakla yükümlüdürler.
İşletme sahibinin işyerinde çalışan işçilere ücret ödemesi yaparken, bir firmanın hisse
senetlerine temettü dağıtırken bu ödemelerin kanunla belirlenmiş bir kısmını vergi olarak
kesmesi ve vergi dairesine yatırması stopaja örnek verilebilir. Burada, vergiyi yatırmak
durumunda olan kişi verginin asıl mükellefi değil, onun adına bu görevi yerine getiren aracı
mükelleftir (vergi sorumlusu). Stopaj yöntemi, hemen her ülkede, ticari sınai kazançlarda,
ücretlerde, menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarında ve bazı vasıtalı vergilerde
kullanılmaktadır. Stopaj usulünde, gelir doğumu anında, birçok halde sahibi geliri elde
etmeden vergilendirilmektedir. Bu şekilde gelirin doğumu ile vergilendirilmesi arasındaki
müddet asgari hadde indirilmiş olmaktadır. Türk Vergi Sisteminde dört vergide söz konusu
yönteme yer verilmiştir. Bunlar, Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi
ve Damga Vergisidir.
37
Tevkifat ya da stopaj denilen bu usule göre vergiye tabi bir kazanç yada irat hak
sahiplerine ödenirken ödemeyi yapanlar be gelirden kanunda belirtilen orana göre vergi kesip
vergi dairesine özel bir beyanname vererek yatırırlar. Bu beyannameye muhtasar beyanname
denir. Tevkifat yapmakla yükümü olanlar GVK 94. maddede sıralanan müesseselerdir.
1.4. Peşin Ödeme Yöntemi – Geçici Vergi
Ticari kazanç sahipleri, serbest meslek kazancı sahipleri ve kurumlar vergisi
mükellefleri geçici vergi öderler. Gelir Vergisinde, bir takvim yılında elde edilen kazanç ve
iratlar, ertesi yıl yıllık beyanname ile beyan edilmekte ve bu beyanname üzerinden hesaplanan
gelir vergisi, kazanç ve iradın elde edildiği yılı izleyen yıl içinde taksitler halinde
ödenmektedir. Bazı hallerde, Gelir Vergisi mükellefleri yıllık beyanname versin veya
vermesin, kazanç ve iradın kendilerine ödenmesi sırasında, hasılat üzerinden vergi
sorumlularınca tevkif suretiyle kesilmektedir. Vergisini yıl içinde stopaj suretiyle peşin
ödeyen mükellefler ile yıllık beyanname vermek suretiyle ertesi yılda ödeyen mükellef
arasındaki ayrıcalığın giderilmesi ve vergi tahsilatındaki yasal gecikme ürelerini kısaltmak
amaçlarıyla, peşin vergi uygulanmasına gidilmiştir. Gerek ülkemizde ve gerekse diğer pek
çok ülkede uygulanan peşin vergi esası ile mükelleflerin bir takvim yılında elde ettikleri
kazançlarla ilgili olarak, ertesi yılda ödeyecekleri nihai vergiden mahsup edilmek üzere, Gelir
Vergisinin bir kısmının, kazancın elde edildiği cari yıl içinde tahsil edilmesi amaçlanmıştır.
Ticari kazanç sahipleri, serbest meslek sahipleri ve kurumlar vergisi mükellefleri geçici vergi
öder. Geçici vergi üçer aylık dönemler itibariyle dört eşit taksitte ödenir. Hesaplanan vergi her
üç aylık dönemi izleyen ertesi ayın 10. günü akşamına kadar beyannameyle bildirilir ve 17.
günü akşamına kadar ödenir. Dönem sonu vergi hesaplaması sonucu ödenecek olan toplam
vergi, ödenmiş olan geçici vergilerden düşük çıkarsa, bu tutar mükelleflere nakden iade
edilmektedir. Gelir Vergisi’nde Geçici Vergi oranı, vergi tarifesinin ilk gelirine düşen oran
(%20) dır.
Geçici vergi ya da kaynakta kesinti yoluyla ödenmiş vergiler, dönem sonunda yıllık
beyan edilen vergiden düşülür. Buna verginin mahsubu denir. Verginin takası ile verginin
mahsubu işlemlerini birbirine karıştırmamak gerekir.
Takas, borçluluğu sona erdiren bir sebep olup aynı cinsten olan karşılıklı ve muaccel
iki borcun daha küçük olanı oranında sona erdiren bir hukuki işlemdir.
Takas ile mahsubun en önemli farkı; mahsubun tarh aşamasında, takasın ise ödeme
aşamasında olmasıdır.
38
2. Kamu Alacaklarının Güvence Altına Alınması
Ödenmemiş ya da ödenme aşamasına gelmediği halde ödenmeyecek bir takım
emarelerin bulunduğu kamu alacaklarının korunması ve tahsili, “Amme Alacaklarının Tahsil
Usulü Hakkında Kanun (6183)” kapsamında hüküm altına alınmıştır.
2.1. Kamu Alacaklarının Korunması
2.1.1. Teminat
Kamu alacağı tehlikede ise bu alacağın tarh ve tahakkuku beklenmeden borçludan
vergi inceleme elemanlarınca belirtilen miktar üzerinden teminat istenebilir. Teminat olarak
banka teminat mektubu, hazine tahvil ve bonoları, kamu idarelerince haczedilen taşınır ve
taşınmaz mallar kabul edilebilir.
2.1.2. İhtiyati Haciz
Borçludan teminat istenmesini gerektiren haller varsa, ikametgahı bilinmiyorsa,
borçlunun kaçması veya mallarını kaçırması ihtimali varsa, teminat göstermemişse, mal
bildiriminde bulunmamışsa, borçlu hakkında para cezasını gerektiren fiil dolayısı ile kamu
davası açılmışsa, hiçbir süre ile sınırlı olmaksızın alacaklı kamu idaresinin en büyük
memurunun kararı ile ihtiyati haciz yapılır. İhtiyati hacze karşı 1 hafta içinde dava yoluna
gidilebilir.
2.1.3. İhtiyati Tahakkuk
İvedi durumlarda kamu alacağını güvence altına almak için vergi alacağı özel
kanunlarda belirtilen yöntemlere başvurulmadan ihtiyaten tahakkuk ettirilmektedir. İhtiyati
tahakkuk Vergi Dairesi Müdürünün yazılı isteği üzerine defterdar tarafından yazılı emir
verilmek üzere yapılmaktadır. Mükellef ihtiyati tahakkuka vergi mahkemesinde itiraz edebilir.
2.1.4. Rüçhan Hakkı
Üçüncü şahıslar tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine
kamu alacağı için de haciz konulursa bu alacak da hacze iştirak eder ve aralarında satış bedeli
garameten paylaştırılır. Ancak rehinli alacaklar için rüçhan hakkı geçerli değildir.
Borçlunun iflası, mirasın reddi ve terekenin resmi tasfiyeye tabi tutulması hallerinde,
kamu alacaklarına imtiyazsız alacaklardan önce, imtiyazlı alacaklar arasında beşinci sırada
yer vermektedir.
2.2. Verginin Cebren Tahsili
2.2.1. Cebri İcra Yolu İle Tahsili
mükellefin vadesinden ya da vadesinden sonra kendi isteğiyle vergi borcunu
ödememesi halinde vergi zor kullanılarak şu yöntemlerle tahsil edilir.
39
- Gösterilen teminatın paraya çevrilmesi ya da kefilin takibi
- Borçlunun borcuna yetecek mallarının haczedilerek paraya çevrilmesi
- Gerekli şartlar bulunduğu takdirde borçlunun iflasının istenmesi
Cebren tahsilde önce ödeme emri gönderilir. Borçlu 7 gün içinde bu ödeme emrine
itiraz edebilir, borcunu ödeyebilir ya da mal beyanında bulunabilir.
2.2.2. Vadesinde Ödenmeyen Alacağa Gecikme Zammı Uygulaması
Amme alacağının vadesinin bitiminden itibaren her ay için ayrı ayrı 21.04.2006
yılından itibaren % 2,5 oranında gecikme zammı tatbik edilir.
3. Vergi Alacağını Sona Erdiren ya da Erteleten Sebepler
3.1. Vergi Alacağının Tecili
Kamu borcunun vadesinde ödenmesi ya da haciz uygulanması borçluyu çok zor
duruma düşürecekse borçlunun yazılı istemi ve teminat göstermesi üzerine yetkili makamlar
ya da onların yetki devrettiği makamlarca kamu alacağının ertelenmesidir. Vergi, resim, harç
ve cezalarda 2 yılı, diğer alacaklar için ise 5 yılı geçmemek üzere ve faiz alınarak
yapılmaktadır. Yetkili makam devlet alacaklarında maliye bakanı, il özel idaresi alacağında
vali, belediyelerin alacaklarında ise Belediye Başkanıdır.
Vergi alacağının tecil edilebilmesi için;
- Mükellefin yazılı talepte bulunması
- Yetkili makamın kabul etmesi
- Mükellefin teminat göstermesi gereklidir.
Tecil faizini Maliye Bakanlığı, Tahsilat Genel Tebliğleri ile düzenler. 28.04.2006
yılından itibaren tecil faizi % 2’dir.
3.2. Zamanaşımı
Bir zamanın geçmesi ile bir hakkın kazanılması veya borçtan kurtulma yoludur.
Kazandırıcı ve hak düşürücü zamanaşımı olmak üzere 2 çeşittir.
Vergi hukukunda ise verginin aslı ve cezası açısından 2 tür zamanaşımı söz
konusudur. Verginin aslı açısından tahakkuk zamanaşımı ve tahsil zamanaşımı, ceza
açısından da ceza kesme zamanaşımı ceza tahsil zamanaşımı olmak üzere alt bölümlere
ayrılırlar.
3.2.1. Tahakkuk Zamanaşımı
Vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak 5 yıl
içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Gelir vergisinde
tahakkuk zamanaşımı gelirin elde edildiği takvim yılını izleyen yılbaşından itibaren işlemeye
başlar. Veraset ve intikal vergisinde zamanaşımının başlangıcı için mükellefiyetin doğduğu
40
zaman esas alınmıştır. Tahakkuk zamanaşımı mücbir sebep, takdir komisyonlarına müracaat
edilmesi gibi durumlarda durmaktadır. Bu durumda zamanaşımı süresi durma halinin kalktığı
andan itibaren eski süreye eklenerek devam etmektedir.
3.2.2. Tahsil Zamanaşımı
Bütün kamu alacakları yönünden düzenlenmiştir. Kamu alacağı vadesinin rastladığı
takvim yılını izleyen takvim yılı başından başlayarak 5 yıl içinde tahsil edilmez ise
zamanaşımına uğrar. Borçlunun yabancı ülkelerde bulunması, hileli iflas etmesi hallerinde
zamanaşımı durmaktadır. Zamanaşımını kesen sebepler ise ödeme, ödeme emri tebliği, haciz
uygulaması, cebren tahsil ve takip sonunda yapılan tahsilat zamanaşımını kesmektedir.
3.3. Terkin
Terkinin kelime anlamı silinmedir.
Aşağıdaki durumlarda vergi terkin edilebilir.
- Doğal Afetler Nedeni İle Terkin: Doğal afetler yüzünden varlıklarının en az üçte
birini yitiren mükelleflerin, afetlerin zarar verdiği gelir kaynakları ile ilgili bulunan vergi borç
ve cezaları silinmektedir. Mükelleflerin terkinden yararlanabilmeleri için vergi dairesine
başvurması gerekmektedir.
- Vergi hatalarının Düzeltilmesi Nedeni ile Terkin: Hata nedeni ile fazla tahakkuk yada
tahsil edilen verginin terkinidir. Hata tahsilden önce yapılmışsa fazla tahakkuk ettirilen vergi
olması gereken miktara indirilir. Vergi tahsil edilmişse fazla alınan kısım mükellefe 1 yıl
içinde iade olunur.
- Yargı kuruluşunun Kararına Dayanılarak Terkin: Tahakkuk etmiş bir vergi borcunun
tamamen ya da kısmen iptaline ilişkin bir yargı kararı gereği tarh işlemi ortadan kalkar. Bu
yolla verginin terkin edilebilmesi için, yargı organının verdiği kararın kesin nitelikte olması
veya süresi içinde üst mercie başvurulmadığı için kesinleşmiş olması ya da süresi içinde üst
mercie başvurulmuşsa, kararın onaylanmış olması gerekir.
3.4. Af
Vergiler, af kanunları ile kısmen ya da tamamen sona ererler. VUK’ta af ile ilgili bir
hüküm yoktur. Vergi affına TBMM karar verir. TBMM bu yetkisini Anayasadan almaktadır.
4. Vergi Suç Ve Cezaları
Farklı nitelik ve sonuçları olan vergi kanunlarına aykırı fiillerin hepsine birden geniş
anlamda vergi suçu denir. Vergi suçlarının cezalarının bazıları vergi idaresince uygulanır
bazıları ise kamu düzenini bozan fiiller söz konusu olduğu durumlarda ceza mahkemesince
uygulanmaktadır.
41
Vergi suç ve cezaları VUK’da düzenlenmiştir. Vergi cezaları ve diğer cezalar olmak
üzere iki grupta toplanmıştır. Vergi cezaları adı altındaki birinci grupta vergi ziyaı ve
usulsüzlük cezaları sayılmaktadır. Bu cezalar vergi idaresince verilmektedir. Diğer cezalar adı
altında da ceza mahkemelerinde yargılanacak suç ve cezalar yer almaktadır.
4.1. Vergi Ziyaı Suçu ve Cezası
Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında
yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk
ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder.
Şahsi, medeni haller veya aile durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanlar ile veya sair
suretlerle verginin noksan tahakkuk ettirilmesine veya haksız yere geri verilmesine sebebiyet
vermek de vergi ziyaı hükmündedir.
Yukarıdaki hallerde verginin sonradan tahakkuk ettirilmesi veya tamamlanması
veyahut haksız iadenin geri alınması ceza uygulanmasına mani teşkil etmez. Mükellef veya
sorumlu tarafından vergi kaybına sebep olmaktır.
VUK 344. Maddeye göre bu suçu işleyenlere, kayba uğratılan verginin 1 katı vergi
ziyai cezası kesilir. Bu cezanın ödenmesinden yeminli mali müşavir de müteselsilen
sorumludur.
Vergi Ziyaı Cezası: Ziya uğratılan vergi
Vergi ziyaına 359 uncu maddede yazılı fiillerle (kaçakçılık) sebebiyet verilmesi
halinde bu ceza üç kat, bu fiillere iştirak edenlere ise bir kat olarak uygulanır.
Vergi Ziyaı Cezası: [Ziya uğratılan vergi x 3]
Vergi incelemesine başlanılmasından veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden
sonra verilenler hariç olmak üzere, kanuni süresi geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri
için bu madde uyarınca kesilecek ceza yüzde elli oranında uygulanır
2. Usulsüzlük v e Diğer Cezalar
Vergi kanunlarının şekle ve usule ilişkin hükümlerine uyulmaması usulsüzlük cezasını
gerektirir.
Usulsüzlük fiilleri genel ve özel usulsüzlük olma üzere iki grupta toplanmıştır.
2.1. Genel Usulsüzlükler
2.1.1. Birinci Derece Usulsüzlükler
-Beyannamelerin süresinde verilmemesi,
-Tutulması zorunlu olan defterlerin tutulmamış olması,
-VUK kayıt düzenine uyulması,
-İşe başlamanın zamanında bildirilmemesi,
42
-Onayı zorunlu defterlerin onaylattırılmaması,
- Diğer ücretler üzerinden salınan Gelir Vergisinde, tarh zamanı geçtiği halde verginin
tarh ettirilmemiş olması;
- Veraset ve intikal vergisi beyannamesinin 342'nci maddenin ikinci fıkrasında
belirtilen süre içerisinde verilmiş olması (ilk onbeş içinde verilmeyen beyanname için yeniden
idare tarafından mükellefe verilen 15 günlük ek süre)
2.1.2. İkinci Derece Usulsüzlükler
-Veraset ve intikal vergisi beyannamelerinin süresinin sonundan başlayarak 1 ay
içinde verilmesi.
- Ekim ve sayım beyanlarının süresi içinde yada kanunda istenilen bilgileri içerecek
doğru bir şekilde yapılmaması.
- Vergi karnesinin süresinin sonundan başlayarak 15 gün geçtiği halde alınmamış
olması..
- Onayı zorunlu olan defterlerin onay işleminin süresinin son gününden sonraki 1 ay
içinde yaptırılması.
- Vergi beyannameleri, bildirimler, evrak ve vesikaların kanunen belli şekil ve
muhteviyatı ve ekleri ile bunlarla ilgili olarak yapılan diğer düzenlemelere ilişkin hükümlere
uyulmamış olması;
- Hesap veya muamelelerin doğruluk veya açıklığını bozmamak şartıyla bazı evrak ve
vesikaların bulunmaması veya ibraz edilmemesi.
Bu usulsüzlüklere verilen cezalar VUK’ta her yıl düzenlenmektedir (yıllar itibariyle
değişik rakamlar olduğu için bilinmesine gerek yoktur).
2.2. Özel Usulsüzlükler
İlk gruba girenler fatura ve benzeri belgelerin verilmemesi ya da alınmaması ile diğer
şekil ve usul hükümlerine uyulmaması halleridir.
İkinci gruba girenler Damga vergisine ilişkindir. Damga vergisinin zamanında ya da
usulüne uygun olarak ifa edilmemesi, pulların kanuna uygun olarak iptal edilmemesi halinde
ortaya çıkar.
Üçüncü grup özel usulsüzlükler ise, bilgi vermekten çekinenler için getirilen
cezalardır.
43
2.3. Vergi Ziyaı ve Usulsüzlük Cezalarında Tekrarlanma ve Birleşme
2.3.1. Tekrarlanma
Kişiler aynı türden suçları birden fazla işleyebilirler. Vergi Hukukunda tekrarlanma
vergi ziyaı ve usulsüzlük suçlarını belirli bir sürede tekrar işleyenlerin bunlara ilişkin
cezalarının artırılarak uygulanmasını ifade etmektedir.
Vergi ziyaına neden olmaktan yada usulsüzlükten dolayı ceza kesilen ve cezası da
kesilen bir kimse aynı türden fiili cezanın kesinleştiği tarihi izleyen yılın başından başlamak
üzere vergi ziyaında 5, usulsüzlükte 2 yıl içinde tekrar işlerse vergi ziyaı cezası % 50,
usulsüzlük cezası %25 oranında artırılır.
2.3.2. Birleşme
Tek fiil ile çeşitli suçlar işlenmesi: Bu halde iki durum söz konusu olabilir. Birincisi
tek fiil ile farklı vergilere ilişkin suç işlenmesi, ikincisi ise yine tek fiil ile işlenen suçların
çeşitli vergi cezalarını gerektirmesidir.
Vergi ziyaı suçunda cezayı gerektiren tek fiille başka türden birkaç vergi ziyaa
uğratılmışsa her vergi yönünden ayrı ayrı ceza kesilir. Örneğin beyanname verilmeyerek hem
gelir vergisinden hem de KDV’den kayba sebep olunmuşsa her iki vergi için ayrı ayrı ceza
kesilir.
Tek fiille işlenen suçların türlü vergi cezalarını gerektirmesi halinde ise; Örneğin, tek
fiil ile vergi ziyaı ve usulsüzlük suçları birlikte işlenirse bunlara ilişkin cezalardan miktar
itibarı ile en ağırı kesilir.
Ayrı fiillerle birden fazla suç işlenmesi: Mükellefler ayrı ayrı fillerle vergi ziyaı ya da
usulsüzlük suçlarını işledikleri taktirde bunlar için ayrı ayrı cezalandırılırlar. Ancak
usulsüzlükler aynı takvim yılı içinde aynı türden olmak koşulu ile birden fazla yapıldığı
takdirde birden fazlasının her biri için birincisine ait cezanın dörtte biri kesilir.
3. Hürriyeti Bağlayıcı Ceza İle Cezalandırılacak Suçlar Ve Cezalar
3.1. Kaçakçılık
-Vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti
bulunan defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapanlar, gerçek olmayan kişiler
adına hesap açanlar, defterlere kaydı gereken hesap ve işlemleri vergi matrahının azalması
sonucunu doğuracak şekilde tamamen veya kısmen başka defter, belge ve diğer kayıt
ortamlarına kaydedenler.
-Kayıt ve belgeleri tahrif edenler, yanıltıcı belge düzenleyenler ve bu belgeleri
kullananlar.
44
-Tutulması zorunlu olan defterleri yok edenler sahifelerini koparanlar kaçakçılık
suçunu işlemiş sayılırlar.
Cezası: 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası. Hükmolunan hapis cezasının para cezasına
çevrilmesinde, hapis cezasının her bir günü için, sanayi sektöründe çalışan 16 yaşından büyük
işçiler için yürürlükte bulunan asgari ücretin bir aylık brüt tutarının yarısı esas alınır ve
hükmolunan bu para cezası ertelenemez.
İştirak durumunda ise, birden fazla kişi kaçakçılık suçunu maddi menfaat gözeterek
beraber işlemiş iseler her biri asıl ceza ile cezalandırılırlar.
3.2. Vergi Mahremiyetinin İhlali
Vergi işlem ve incelemeleri ile uğraşan memurlar, vergi yargı kuruluşlarında görevli
olanlar, vergi komisyonlarına katılanlar, bilirkişiler görevleri dolayısı ile mükellef ve
mükelleflere ilişkin öğrendikleri sırları açıklayamazlar ya da üçüncü kişilerin yararına
kullanamazlar. Bu hükme riayet etmeyen şahıslar hakkında Türk Ceza Kanununun ilgili
hükümleri uygulanır.
3.3. Mükelleflerin Özel İşlerini Yapma
Vergi işlemleri ile uğraşan memur, komisyon üyeleri ve vergi yargı kuruluşlarında
görevli olanların kanunda derecesi belirtilen akrabalarına, kanuni temsilci ya da vekili
bulundukları kimselere ait vergi inceleme ve takdiri işleri ile uğraşamayacakları hükme
bağlanmaktadır. Aynı zamanda yine görevlilerin, mükelleflere ait hesap, yazı ve sair işlerini
ücretsiz olsa da yapamayacaklarına ilişkin yasaklar yer almaktadır. Bu hükme riayet etmeyen
şahıslar hakkında Türk Ceza Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.
4. Vergi Cezalarının Uygulanması, Ödenmesi Ve Kalkması
4.1. Vergi Cezalarının Uygulanması
Vergi cezası kesme yetkisi olayların vuku bulduğu vergi bakımından mükellefin bağlı
olduğu vergi dairesidir. Kesilen vergi cezaları mükellefe bir ceza ihbarnamesi ile tebliğ edilir.
4.2. Vergi Cezalarının Ödenmesi
Vergi cezaları bunlara karşı vergi mahkemesinde dava açılmışsa vergi mahkemesi
kararı üzerine vergi dairesince düzenlenecek ihbarnamenin ilgiliye tebliğinden itibaren, dava
açılmamışsa dava açma süresinin bittiği tarihten başlayarak 1 ay içinde ödenir. Teminat
gösterilirse ödeme vadesine 3 ay daha eklenir. Vergi cezası zamanında ödenmediği takdirde
cebren tahsil edilir.
45
4.3. Vergi Cezalarının Kalkması
Ödeme vergi ceza alacağının ortadan kalkmasının en doğal yoludur. Ancak bazı
durumlarda ödeme dışında da oluşan ve tebliğ edilen cezalar kısmen veya tamamen ortadan
kalkmaktadır.
4.3.1. Yanılma
Burada cezayı gerektiren durum yetkili kuruluşların yanlış bilgi vererek ya da görüş
değiştirerek mükellefi yanıltmalarından doğmaktadır. Bu durumda mükellefe ceza
verilmemektedir.
4.3.2. Pişmanlık ve Islah
Beyana dayana vergilerde suçlarını kendiliğinden ilgili makamlara haber veren
mükelleflere ceza verilmez. Şartları:
-Mükellefin başvurusundan önce ihbarda bulunulmamış olması,
-Başvurudan önce mükellef nezdinde vergi incelemesine başlanmamış yada takdir
komisyonuna başvurulmamış olması,
-Hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin mükellefin dilekçesinin verdiği tarihten
başlayarak 15 gün içinde verilmiş olması,
-Eksik yada yanlış yapılan vergi beyanının mükellefin başvurusundan başlayarak 15
gün içinde tamamlanması,
-Mükellefe haber verilen ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin ödenmesinin
geciktiği her ay için %3 zamla başvuru tarihinden başlayarak 15 gün içinde ödenmesi.
4.3.3 Ölüm
Kişi öldüğü takdirde hakkındaki cezada ortadan kalkar.
4.3.4. Mücbir Nedenler
Mükellefin iradesi dışında ve kusuru olmaksızın mücbir nedenlerle kanunda belirtilen
ödevlerin yerine getirilmemesi halinde ceza verilmez.
4.3.5. Zamanaşımı
Ceza hukukunda zamanaşımı kanunda yazılı sürelerin geçmesi ile devletin
cezalandırma hakkını düşüren bir durumdur. Vergi cezalarında 2 tür zamanaşımı söz
konusudur.
4.3.5.1. Ceza Kesmede Zamanaşımı
Cezanın bağlı olduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılını izleyen yılın birinci
gününden başlayarak vergi ziyaında beş yıl, usulsüzlükte usulsüzlüğün yapıldığı yılı izleyen
yılın birinci gününden başlayarak 2 yıl, özel usulsüzlük cezalarında usulsüzlüğün yapıldığı
46
yılı izleyen takvim yılının birinci günüden başlayarak 5 yıl geçtikten sonra ceza kesilmez.
Buna tarh zamanaşımı denir ve VUK’ta düzenlenmiştir.
4.3.5.2. Ceza Tahsilinde Zamanaşımı
Vergi cezaları vergi asılları gibi vadelerinin rastladığı tarihi izleyen takvim yılından
başlayarak 5 yıl içinde tahsil edilmemişse zamanaşımına uğrar. Buna tahsil zamanaşımı denir
ve 6183 Kanun numaralı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir.
4.3.6. Cezalarda İndirim
Bu uygulamadan yararlanabilmek için resen yada ikmalen tarh edilen vergi yada vergi
farkını veya vergi ziyaı,usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarını mükellef yada vergi
sorumlusunun, ihbarnamelerin tebliği tarihinden 30 gün içinde ilgili vergi dairesine
başvurarak vadenin bitmesinden başlayarak 3 ay içinde ödeneceğini bildirmesi gerekir. Bu
durumda mükellef yada ceza sorumlusundan vergi ziyaı dolayısı ile kesilen cezanın birinci
defada yarısı, mütekabilen kesilen cezaların üçte biri, usulsüzlük yada özel usulsüzlük
cezalarının üçte biri indirilir.
4.3.7. Af
Vergi cezaları, af kanunları ile kısmen ya da tamamen sona ererler. VUK’ta af ile ilgili
bir hüküm yoktur. Vergi affına TBMM karar verir. TBMM bu yetkisini Anayasadan
almaktadır.
4.3.8. Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi
4.3.8.1. Vergi Uyuşmazlıklarının İdare Aşamasında Çözümü
4.3.8.1.1. Vergi Hatalarının Düzeltilmesi
Bir yandan vergi borcunu, diğer yandan da vergi cezasını kısmen yada tamamen
ortadan kaldıran bir yoldur. Düzeltme işlemi, uyuşmazlıkların yargı organlarına ulaşmadan
önce idare aşamasında çözümlenmesine yardımcı olmaktadır.
Vergiye ilişkin hesaplarda ya da vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere
fazla yada eksik vergi istenmesi yada alınması vergi hatasını oluşturur. Vergi hataları, hesap
hataları ve vergilendirme hataları olmak üzere iki gruptur. Hesap hataları matrah, vergi
miktarında hatalar ve verginin mükerrer olmasından oluşmaktadır.
-Matrah Hataları: Beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname ve kararlarda matraha ilişkin
bilgilerin eksik yada fazla gösterilmiş olması anlamına gelir.
-Vergi Miktarındaki Hatalar: Vergi oran ve tarifelerinin yanlış uygulanması,
mahsupların yapılmamış yada yanlış yapılmış olması demektir.
47
-Verginin Mükerrer Olması: Aynı vergi kanununun uygulanmasında belirli bir
vergilendirme dönemi için aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi yada
alınmasıdır.
-Vergilendirme Hataları: Mükellefin şahsında, mükellefiyete, konuda ve
vergilendirmede yada muafiyet döneminde olabilmektedir.
4.3.8.1.2. Vergi Hatalarının Ortaya Çıkarılması ve Düzeltilmesi
Vergi hataları, ilgili memurun hatayı bulmasıyla, üst memurların yaptıkları
incelemelerle, teftiş yolu ile, vergi incelemesi yolu ile, mükellefin başvurması ile ortaya
çıkarılabilir.
4.3.8.1.2.1. Düzeltme Yetkisi
Vergi Dairesi müdürüne aittir. Hata mükellef zararına olmuşsa düzeltme fişinin bir
örneği kendisine tebliğ edilir ve bir yıl içinde başvurduğu taktirde mükellefe iade olunur.
Tahsil olunmamışsa terkin olunur.
Vergi dairesi kesin ve açık vergi hatalarını kendiliğinden düzeltir. Mükellefin
düzeltme istemi dava açma süresi içinde yapılmış ise bu dava açma süresini durdurur.
Düzeltme istemi dava açma süresinin dolmasından sonra yapılmış ve reddedilmişse Maliye
Bakanlığı’na, İl Özel İdaresi Vergileri için Valiliğe, Belediye vergileri için Belediye
Başkanlığı’na şikayet yolu ile müracaat edilebilir.
4.3.8.1.2.2. Uzlaşma
Uzlaşma vergi uyuşmazlıklarının idare ile mükellef arasında anlaşma yolu ile
çözümlenmesidir.
İkmalen, resen yada idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı
cezalarının tahakkuk edecek miktarları üzerinden uzlaşmaya gidilebilmektedir. Beyana
dayanan tarhiyatta uzlaşma yoluna gidilememektedir. Uzlaşma aşağıdaki durumlarda
gerçekleştirilebilir.
-Tarhiyatta vergi hataları ile bunların dışında her türlü maddi hata bulunması,
-Tarhiyatta yanılma halinin varlığının mükellef yada ceza muhatabı tarafından ileri
sürülmesi,
-Vergi ziyaının ortaya çıkmasının mükellef yada ceza muhatabı tarafından kanun
hükümlerinin gereği gibi anlaşılmamasından ileri geldiğinin ileri sürülmesi,
-Belirsiz yoruma açık bazı konularda mükelleflerin ve cezaya muhatap olanların
yanılmış olmaları,
-Yargı kuruluşları ile Maliye Bakanlığınca benzer olaylarda başka yönden
değerlendirilmiş olması,
48
Mükellefle idare arasında yapılacak uzlaşmada pazarlığı idare adına uzlaşma
komisyonları yürütür.
Uzlaşma talebi vergi ihbarnamesinin tebliği tarihinden itibaren 30 gün içinde
yapılabilir. Uzlaşmanın sağlanamaması halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.
4.3.8.1.2.3. Uzlaşmanın Sonuçları
Uzlaşma sonrası iki sonuç ortaya çıkabilir.
-Uzlaşmanın Gerçekleşmemesi Halinde: Mükellef aynı vergi için yeniden uzlaşma
isteminde bulunamaz. Mükellef uzlaşmanın gerçekleşmediğine ilişkin tutanağın kendisine
tebliğinden sonra vergi mahkemesinde otuz gün içerisinde dava açabilir.
-Uzlaşmanın Gerçekleşmesi Halinde: Mükellef üzerinde uzlaşılan ve tutanakla
saptanan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikayette bulunamaz. İlgililer
üzerinde uzlaşılan vergiye karşı dava açamazlar. Uzlaşmaya varıldıktan sonra hataların
düzeltilmesi yoluna gidilemez. Uzlaşma sağlandığında vergi ve cezalar uzlaşma tutanağının
tebliğinden başlayarak bir ay içinde ödenir.
4.3.9. Vergi Uyuşmazlıklarının Dava Yoluyla Çözümlenmesi
Anayasamızın 125. Maddesine göre idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı
denetimine tabidir. Bunun bir sonucu olarak vergiye ilişkin uyuşmazlıklarda da dava yolu
açıktır. Vergi hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar İdari Yargılama Usulü Kanunu hükümlerine
göre sonuçlandırılır. Söz konusu uyuşmazlıklar idari yargı uyuşmazlıkları olduğu için görevli
ve yetkili yargı yerleri Danıştay, Bölge İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleridir.
Vergi davasının konusu olabilecek işlemler önce “genel düzenleyici işlemler” ve
“bireysel işlemler” şeklinde iki grupta incelenir. Genel düzenleyici işlemler, vergilendirmeye
ilişkin olarak çıkarılmış olan tüzük, yönetmelik ve bakanlar kurulu kararı gibi idarenin
düzenleyici işlemleridir. Bunlar bütün vergi mükelleflerini ilgilendiren objektif işlemlerdir.
Buna karşılık bireysel işlemler ise herhangi bir özel kişiyi ilgilendiren sübjektif işlemlerdir.
Örneğin, bir vergi mükellefine ikmalen veya re’sen vergi tarh edilmesi, ceza kesilmesi gibi
işlemler bu kategoridedir.
Vergi mahkemesinde dava açabilmek için verginin tarh edilmesi, cezanın kesilmesi,
tadilat ve takdir komisyonları kararlarının tebliğ edilmiş olması, kesinti yoluyla alınan
vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve ödemeyi yapan tarafından verginin
kesilmiş olması gerekir.
Mükellefler, beyan ettikleri matrahlara ve bu matrahlar üzerinden tarh edilen vergilere
karşı dava açamazlar (VUK 378).
49
Ancak, mükelleflerin beyannamelerini dava hakkının saklı tutulması anlamına gelen
“ihtirazi kayıtla” vermeleri halinde, kendi beyanlarına karşı dava açmaları mümkündür
(İYUK 27).
Buna göre, vergi davasının konusunu oluşturabilecek işlemleri şu şekilde
sıralayabiliriz:
1. Re’sen veya ikmalen ya da idarece tarh edilen vergiler ile bunlara ilişkin cezalar;
2. Takdir ve tadilat komisyonunun kararları;
3. Kesinti yoluyla alınan vergiler.
Vergi davaları idari yargılama usulüne tabi olduğu için dava açma süresi otuz (30)
gündür. Özel kanunlarda farklı süre yer almışsa bu hüküm uygulanmaz.
ÜNİTE III
TÜRK VERGİ SİSTEMİ
1. Gelir Vergisi
Gelir vergisi Türk vergi sistemi içerisinde en önemli kalemlerden biridir. Bundan sonraki
açıklamalarımız Gelir Vergisi Kanunu hükümlerini esas almaktadır.
1.1. Gelir (GVK 1)
Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı
içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.
1.2. Gelirin Unsurları (GVK 2)
Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır:
1. Ticarî kazançlar,
2. Ziraî kazançlar,
3. Ücretler,
4. Serbest meslek kazançları,
5. Gayrimenkul sermaye iratları,
6. Menkul sermaye iratları,
7. Diğer kazanç ve iratlar.
Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde
gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.
1.3. Mükellef (Yükümlü)
Gelir vergisi yükümlüsü tam mükellef ve dar mükellef olmak üzere ikiye ayrılır:
Tam Mükellef
GVK 3: Aşağıda yazılı gerçek kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve
iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler:
50
1. Türkiye'de yerleşmiş olanlar;
2. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere
bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı
memleketlerde oturan Türk vatandaşları (Bu gibilerden, bulundukları memleketlerde elde
ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla Gelir Vergisi'ne veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş
bulunanlar, mezkur kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergilendirilmezler.)
Türkiye'de yerleşme
GVK 4 – Aşağıda yazılı kimseler Türkiye'de yerleşmiş sayılır:
1. İkametgahı Türkiye'de bulunanlar (İkametgah, Kanunu Medeninin 19'uncu ve müteakip
maddelerinde yazılı olan yerlerdir);
2. Bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (Geçici
ayrılmalar Türkiye'de oturma süresini kesmez.)
Yerleşme Sayılmayan Haller
Madde 5 – Aşağıda yazılı yabancılar memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye'de
yerleşmiş sayılmazlar:
1. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar,
memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil
veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler;
2. Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş
veya kalmış olanlar.
Dar Mükellef
Madde 6 –Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri
kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.
Kazanç Veya İradın Türkiye'de Elde Edilmesi
Madde 7 –Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye'de elde
edildiği aşağıdaki şartlara göre tayin olunur:
1. Ticari kazançlarda; kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi
temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyle sağlanması (Bu
şartları haiz olsalar dahi iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlardan, ihraç edilmek üzere
Türkiye'de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye'de satmaksızın yabancı
memleketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz.
51
Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye'de olması veya
satış akdinin Türkiye'de yapılmış olmasıdır. İş merkezinden maksat ise, iş bakımından
muamelelerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği merkezdir.
2. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye'de icra edilmesi;
3. Ücretlerde:
a) Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de
değerlendirilmesi;
b) Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine
tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de
değerlendirilmesi;
4. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye'de icra
edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi;
5. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkul ün Türkiye'de bulunması ve bu
mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;
6. Menkul sermaye iratlarında: Sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması;
7. Diğer kazanç ve iratlarda:
Bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya
Türkiye'de değerlendirilmesi;
Bu maddenin 3'üncü, 4'üncü, 5'inci ve 7'inci bentlerinde sözü edilen değerlendirmeden
maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa,
Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi
veya kârından ayrılmasıdır.
İşyeri ve Daimi Temsilcisi de dar mükellef kapsamındadır.
Madde 8 – 7'nci maddenin 1 numaralı bendinde yazılı iş yeri, Vergi Usul Kanunu
hükümlerine göre tayin olunur.
Aynı maddede yazılı daimi temsilci, bir hizmet veya vekalet akdi ile temsil edilene
bağlı olup, onun nam ve hesabına muayyen veya gayri muayyen bir müddetle veya müteaddit
ticari muameleler ifasına yetkili bulunan kimsedir.
Aşağıda yazılı kimseler, başkaca şartlar aranmaksızın temsil edilenin daimi temsilcisi
sayılırlar.
1. Ticari mümessiller, tüccar vekilleri ve memurları ile Ticaret Kanunu'nun
hükümlerine göre acenta durumunda bulunanlar;
2. Temsil edilene ait reklam giderleri hariç olmak üzere, giderleri devamlı olarak
kısmen veya tamamen temsil edilen tarafından ödenenler;
52
3. Mağaza veya depolarında temsil edilen hesabına konsinyasyon suretiyle satmak
üzere devamlı olarak mal bulunduranlar.
Bir kimsenin birkaç kişiyi aynı zamanda temsil etmesi, daimi temsilcilik vasfını değiştirmez.
1.4.Muafiyet ve İstisnalar
Muafiyetler
a-Esnaf muaflığı (GVK 9)
b-Küçük Çiftçi Muaflığı (GVK 10)
c-Diplomat Muaflığı ( GVK 15)
d-Ücret İstisnası (GVK 16)
İstisnalar
a-Serbest meslek Kazançlarında İstisna (GVK 18)
b-PTT acentelerinde Kazanç İstisnası (GVK 18)
c-Eğitim ve Öğretim İşletmelerine kazanç istisnası (GVK 20)
d-Gayrimenkul ve Haklarda İstisna (GVK 21)
e-Menkul Sermaye İratlarında İstisna (GVK 22)
f-Ücretlerde İstisna ( GVK 23)
g-Gider Karşılıklarında İstisna (GVK 24)
h-Tazminat ve Yardımlarda istisna (GVK 25)
ı-Vatan Hizmetleri Yardımında İstisna (GVK 26)
i-Teçhizat ve Tayın Bedellerinde (GVK 27)
j-Tahsil ve Tatbikat Ödemelerinde (GVK 28)
k-Teşvik İkramiye ve Mükafatları (GVK 29)
1.5. Asgari Geçim İndirimi
Madde 32- Ücretin gerçek usûlde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi
uygulanır.
Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi
kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının;
mükellefin kendisi için % 50'si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10'u,
çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5 diğer çocuklar için %
5'idir. Gelirin kısmî döneme ait olması halinde, ay kesirleri tam ay sayılmak suretiyle bu
süreye isabet eden indirim tutarları esas alınır. Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre
belirlenen tutar ile 103 üncü maddedeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine
uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi
suretiyle uygulanır. Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.
İndirimin uygulamasında "çocuk" tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef
tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş
53
torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını
doldurmamış çocukları, "eş" tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.
İndirim tutarının tespitinde mükellefin, gelirin elde edildiği tarihteki medenî hali ve
aile durumu esas alınır. İndirim, yukarıdaki oranlara göre hesaplanan tutarları aşmamak
kaydıyla, ücret geliri elde eden aile fertlerinden her biri için ayrı ayrı, çocuklar için eşlerden
yalnızca birisinin gelirine uygulanır. Boşananlar için indirim tutarının hesabında, nafakasını
sağladıkları çocuk sayısı dikkate alınır.
Bakanlar Kurulu, indirim konusu yapılacak toplam tutarın asgarî ücretin yıllık brüt
tutarını aşmaması şartıyla ikinci fıkrada belirtilen asgarî geçim indirimi oranlarını artırmaya
veya kanunî oranına kadar indirmeye yetkilidir.
Asgarî geçim indiriminin uygulama dönemleri ve mahsup şekli ile diğer hususlara
ilişkin usûl ve esaslar Maliye Bakanlığınca belirlenir.
1.6. Gelir Vergisinde Matrahın Tespiti
Matrah tespiti, vergilendirme işlemlerinde en önemli sorunlardan biridir. Vergiye tabi
gelir, yedi unsurdan oluşmaktadır. GVK, bu yedi unsuru ayrı ayrı düzenlemiştir.
Ticari Kazançlar
Ticari Kazancın Tarifi
Madde 37 – Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır.
Bu kanunun uygulanmasında, aşağıda yazılı kazançlar ticari kazanç sayılır:
1. Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile tuğla ve kiremit
harmanlarının işletilmesinden;
2. Coberlik işlerinden; (Kendi adına menkul kıymet alım ve satımı yapanlar)
3. Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesinden;
4. Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleriyle devamlı olarak uğraşanların bu
işlerinden;
5. Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak
uğraşanların bu faaliyetlerinden;
6. Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden itibaren
5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen
satılmasından; elde edilen kazançlar.
7. Diş protezciliğinden elde edilen kazançlar.
54
Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite
ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir.
Ticari kazanç, Vergi Usul Kanunu hükümlerine ve bu kanunda yazılı gerçek (Bilanço
veya işletme hesabı esası) veya basit usullere göre tespit edilir.
Özel okul ve hastanelerle benzeri yerleri işleten serbest meslek erbabı, serbest meslek
kazançlarını da işletmenin kayıtlarına ithal edebilirler.
Bilanço Esasında Ticari Kazancın Tespiti
Madde 38 – Bilanço esasına göre ticari kazanç, teşebbüsteki öz sermayenin hesap
dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müsbet farktır. Bu dönem zarfında sahip
veya sahiplerce:
1. İşletmeye ilave olunan değerler bu farktan indirilir;
2. İşletmeden çekilen değerler ise farka ilave olunur.
Ticari kazancın bu suretle tespit edilmesi sırasında, Vergi Usul Kanunu'nun
değerlemeye ait hükümleri ile bu kanunun 40 ve 41'inci maddeleri hükümlerine uyulur.
İşletme Hesabı Esasında Ticari Kazancın Tespiti
Madde 39 – İşletme hesabı esasına göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde
edilen hasılat ile giderler arasındaki müspet farktır. (Elde edilen hasılat, tahsil olunan paralarla
tahakkuk eden alacakları; giderler ise, tediye olunan ve borçlanılan meblağları ifade eder.)
Emtia alım ve satımı ile uğraşanlarda ticari kazancın bulunması için hesap dönemi
sonundaki emtia mevcudunun değeri hasılata, dönem başındaki emtia mevcudunun değeri ise
giderlere ilave olunur.
Ticari kazancın bu suretle tespit edilmesi sırasında Vergi usul Kanunu'nun değerlemeye
ait hükümleri ile bu kanunun 40 ve 41'inci maddeleri hükümlerine uyulur.
GVK göre ticari kazancın (safi kazancın) tespit edilmesinde indirilecek giderler
Madde 40 –Safi kazancın tespit edilmesi için, aşağıdaki giderlerin indirilmesi kabul
edilir:
1. Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderler;
55
(İhracat, yurt dışında inşaat, onarma, montaj ve taşımacılık faaliyetlerinde bulunan
mükellefler, bu bentte yazılı giderlere ilaveten bu faaliyetlerden döviz olarak elde ettikleri
hâsılatın binde beşini aşmamak şartıyla yurt dışındaki bu işlerle ilgili giderlerine karşılık
olmak üzere götürü olarak hesapladıkları giderleri de indirebilirler.)
2. Hizmetli ve işçilerin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatında iaşe ve ibate giderleri
(beslenme ve barınma gideri), tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı
(Bu primlerin ve aidatın istirdat edilmemek üzere Türkiye'de kain sigorta şirketlerine veya
emekli ve yardım sandıklarına ödenmiş olması ve emekli ve yardım sandıklarının tüzel
kişiliği haiz bulunmaları şartıyla), 27'nci maddede yazılı giyim giderleri;
3. İşle ilgili olmak şartıyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden
ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar;
4. İşle ilgili ve yapılan işin ehemmiyeti (önemi) ve genişliği ile mütenasip seyahat ve
ikamet giderleri (Seyahat maksadının gerektirdiği süreye maksur olmak şartıyla);
5. Kiralama yoluyla edinilen veya işletmeye dahil olan ve işte kullanılan taşıtların
giderleri
6. İşletme ile ilgili olmak şartıyla; bina, arazi, gider, istihlak, damga, belediye
vergileri, harçlar ve kaydiyeler gibi ayni vergi, resim ve harçlar;
7. Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar
8. İşverenlerce, Sendikalar Kanunu hükümlerine göre sendikalara ödenen aidatlar (şu
kadar ki; ödenen aidatın bir aylık tutarı, işyerinde işçilere ödenen çıplak ücretin bir günlük
toplamını aşamaz).
9. İşverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı
payları. (Gerek işverenler gerekse ücretliler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen ve
vergi matrahının tespitinde dikkate alınan katkı paylarının toplamı bu Kanunun 63 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendinde belirlenen oran ve haddi aşamaz.)
10. Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve
vakıflara Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde gıda, temizlik, giyecek
ve yakacak maddelerinin maliyet bedeli.
GVK göre ticari kazancın tespit edilmesinde gider olarak kabul edilmeyen ödemler
Madde 41 – Aşağıda yazılı ödemelerin gider olarak indirilmesi kabul olunmaz.
56
1. Teşebbüs sahibi ile eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri paralar veya aynen
aldıkları sair değerler (Aynen alınan değerler emsal bedeli ile değerlenerek teşebbüs sahibinin
çektiklerine ilave olunur.)
2. Teşebbüs sahibinin kendisine, eşine, küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar,
ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar;
3. Teşebbüs sahibinin işletmeye koyduğu sermaye için yürütülecek faizler;
4. Teşebbüs sahibinin, eşinin ve küçük çocuklarının işletmede cari hesap veya diğer
şekillerdeki alacakları üzerinden yürütülecek faizler;
5- Bu fıkranın 1 ilâ 4 numaralı bentlerinde yazılı olan işlemler hariç olmak üzere,
teşebbüs sahibinin, ilişkili kişilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit edilen
bedel veya fiyatlar üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunması halinde,
emsallere uygun bedel veya fiyatlar ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel veya fiyat
arasındaki işletme aleyhine oluşan farklar işletmeden çekilmiş sayılır.
Teşebbüs sahibinin eşi, üstsoy ve altsoyu, üçüncü derece dahil yansoy ve kayın
hısımları ile doğrudan veya dolaylı ortağı bulunduğu şirketler, bu şirketlerin ortakları, bu
şirketlerin idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından kontrolü altında bulunan diğer
şirketler ilişkili kişi sayılır.
Bu bent uygulamasında, imalat ve inşaat, kiralama ve kiraya verme, ödünç para
alınması veya verilmesi, ücret, ikramiye ve benzeri ödemeleri gerektiren işlemler, her hâl ve
şartta mal veya hizmet alım ya da satımı olarak değerlendirilir.
İşletmeden çekilmiş sayılan farklar, ilişkili kişi tarafından beyan edilmiş gelir veya
kurumlar vergisi matrahının hesabında dikkate alınmış ise ilişkili kişinin vergilendirme
işlemleri buna göre düzeltilir. İlişkili kişiler ve bu kişilerle yapılan işlemler hakkında bu
maddede yer almayan hususlar bakımından, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 13
üncü maddesi hükmü uygulanır.
6. Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile teşebbüs sahibinin suçlarından doğan
tazminatlar (Akitlerde ceza şartı olarak derpiş edilen tazminatlar, cezai mahiyette tazminat
sayılmaz.)
7. Her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklâm
giderlerinin % 50'si (Bakanlar Kurulu, bu oranı % 100'e kadar artırmaya, sıfıra kadar
indirmeye yetkilidir).
57
8. Kiralama yoluyla edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi
gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu
ile ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları;
9. Basın yoluyla işlenen fiillerden veya radyo ve televizyon yayınlarından doğacak
maddî ve manevî zararlardan dolayı ödenen tazminat giderleri.
Bu maddenin uygulanmasında, kollektif şirketlerin ortakları ile adi ve eshamlı
komandit şirketlerin komandite ortakları teşebbüs sahibi sayılır.
Basit Usulde Ticari Kazancın Tespiti
Madde 46 – 47 ve 48 inci maddelerde yazılı şartları topluca haiz olanların ticari
kazançları basit usulde tespit olunur.
Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve
satılan malların alış bedelleri arasındaki müspet farktır. Bu fark yapılan faaliyetle ilgili olarak
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre alınması ve verilmesi mecburi olan alış ve giderler ile
hasılatlara ilişkin belgelerde yazılı tutarlara göre hesaplanır. Bu suretle tespit ve beyan olunan
kazanç vergi tarhına esas alınır. Bu usulde vergilendirilenler, kazancın tespiti ve Vergi Usul
Kanunu'nun defter tutma hükümleri hariç, bildirme, vesikalar, muhafaza, ibraz, diğer ödevler
ve ceza hükümleri ile bu Kanun ve diğer kanunlarda yer alan ikinci sınıf tüccarlar hakkındaki
hükümlere tabidirler.
Basit usulde vergilendirilen mükellefler, faaliyetlerine ilişkin mal alış ve giderleri ile
hasılatlarını gösteren belgeleri ayrı ayrı dosyalarda saklamak zorundadırlar. Bu belgelerin
kayıtları, mükelleflerin bağlı bulundukları meslek odalarının oluşturdukları bürolarda tutulur.
Bu bürolarda 13.6.1989 tarihli ve 3568 sayılı Kanun'a göre yetki almış yeterli sayıda meslek
mensubunun çalıştırılması zorunludur. Bu büroların kayıt, tasdik ve vergi dairesine karşı
yükümlülükleri ile diğer usuller Maliye Bakanlığı'nca belirlenir.
Basit usule tabi ticaret erbabından, sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge
düzenlediği veya kullandığı tespit edilenler, bu hususun kendilerine tebliğ edildiği tarihi takip
eden aybaşından itibaren ikinci sınıf tüccarlara ilişkin hükümlere tabi olurlar.
58
Aynı işte ortak olarak çalışanlar hakkında 47' nci maddede yazılı yıllık kira bedeli ve
48' inci maddede yazılı iş hacmi ölçüleri toplu olarak, diğer şartlar ortakların her biri için ayrı
ayrı aranır. Ortaklarından birisi gerçek usule göre gelir vergisine tabi bulunan ortaklıklarda,
diğer ortakların ticari kazancı da gerçek usulde tespit olunur. Adi ortaklık halinde
çalışanlardan aynı zamanda diğer şahsi bir işle de iştigal edenlerin gerçek veya basit usulden
hangisine göre vergilendirileceği, 47 nci maddenin 2 numaralı bendi ile 48 inci maddede yer
alan ölçülerden şahsi işine ait olanlara, ortaklıklardan hissesine düşen miktarların eklenmesi
suretiyle tespit olunur. şahsi işin mevcut olmaması halinde, muhtelif ortaklıklardaki hisselerin
toplanması ile yetinilir.
Basit usule tabi olmanın şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybedenler,
ertesi takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Basit usulün şartlarına
haiz olanlardan, bu usulden yararlanmak istemediklerini yazı ile bildirenler, bu talepleri
doğrultusunda takip eden aybaşından veya izleyen takvim yılı başından, yeni işe başlayanlar
ise işe başlama tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Herhangi bir şekilde
gerçek usulde vergilendirilecek olanlar ve gerçek usulde vergilendirilen mükellefler, bir daha
hiç bir şekilde basit usule dönemezler. Bu kişilerin aynı türden iş yapan eş ve çocukları da bu
faaliyetleri nedeniyle basit usulden yararlanamazlar.
GVK’na Göre Basit Usule Tabi Olabilmenin Genel ve Özel Şartlarını
Madde 47 –Basit usule tabi olmanın genel şartları şunlardır:
1. Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak (işinde yardımcı işçi ve çırak
kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri
ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunmamak bu şartı bozmaz. Ölüm
halinde iş sahibinin dul eşi veya küçük çocukları namına işe devam olunduğu takdirde,
bunların bilfiil işin başında bulunup bulunmamalarına bakılmaz.)
2. İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış
olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları 259 Seri No'lu Gelir
Vergisi Genel Tebliği ile 1.1.2007 tarihinden itibaren 3.700 TL.diğer 259 Seri No'lu Gelir
Vergisi Genel Tebliği ile 1.1.2007 tarihinden itibaren 2.600 TL. aşmamak.
3. Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisi'ne tabi
olmamak.
59
2 ve 3 numaralı bent hükümleri öteden beri işe devam edenlerde takvim yılı başındaki,
yeniden işe başlayanlarda ise işe başlama tarihindeki duruma göre uygulanır.
Madde 48 – Basit Usule Tabi Olmanın Özel Şartları. Basit usule tabi olmanın özel
şartları şunlardır:
1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları
tutarının 1.1.2007 tarihinden itibaren 53.000 TL. veya yıllık satışları tutarının 1.1.2007
tarihinden itibaren 77.000 TL.) aşmaması,
2. 1 numaralı bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde
ettikleri gayri safi iş hasılatının 1.1.2007 tarihinden itibaren 26.000 TL aşmaması,
3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde, yıllık satış tutarı
ile iş hasılatı toplamının 1.1.2007 tarihinden itibaren 53.000 TL.) aşmaması.
Milli piyango bileti, akaryakıt, şeker ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine nazaran
bariz şekilde düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia için, bu maddenin 1 ve 3 numaralı
bentlerinde yazılı hadler yerine ilgili bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye
Bakanlığınca belirlenecek alım satım hadleri uygulanır.
Basit Usulden Yararlanamayacak Olanlar
Madde 51 – Aşağıda yazılı olanlar, basit usulden faydalanamazlar:
1. Kollektif şirket ortakları ile, komandit şirketlerin komandite ortakları;
2. İkrazat işleriyle uğraşanlar; (Borç alma ve verme işleri ile uğraşanlar)
3. Sarraflar ile kıymetli maden ve mücevherat alım satımı ile uğraşanlar;
4. Bu Kanunun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasında sayılan kişi ve kurumlara karşı
inşaat ve onarma işini taahhüt edenler ile bu mükelleflere karşı derece derece taahhütte
bulunanlar;
5. Sigorta prodüktörleri;
6. Her türlü ilan ve reklam işleriyle uğraşanlar veya bu işlere tavassut edenler;
60
7. Gayrimenkul ve gemi alım satımı ile uğraşanlar;
8. Tavassut işi yapanlar (dayıbaşılar hariç);
9. Maden işletmeleri, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve
kiremit harmanları işletenler;
10. Şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar ile treyler, çekici ve benzerlerinin
sahip veya işleticileri (Yapısı itibariyle sürücüsünden başka ondört ve daha aşağı oturma yeri
olan ve insan taşımaya mahsus motorlu kara taşıtları ile yolcu taşıyanlar hariç);
11. Maliye Bakanlığınca teklif edilen ve Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan iş grupları,
sektörler, il ve ilçeler, büyükşehir belediyeleri dahil olmak üzere il ve ilçelerin belediye
sınırları (mücavir alanlar dahil), belediyelerin nüfusları, yöreler itibariyle veya sabit bir
işyerinde faaliyette bulunulup bulunulmadığına göre gerçek usulde vergilendirilmesi gerekli
görülenler.
1.6.2. Zirai Kazançlar
Zirai Kazanç, Zirai Faaliyet, Zirai İşletme, Çiftçi ve Mahsulün Tanımı
Madde 52 –Zirai faaliyetten doğan kazanç zirai kazançtır.
Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme,
yetiştirme ve ıslah yollarıyla veyahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle
nebat, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin istihsalini, avlanmasını, avcıları ve
yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden sair bir
şekilde faydalanılmasını ifade eder.
Bazı nebat ve hayvan nevilerinde istihsalin doğrudan doğruya arazi üzerinde
yapılmaması zirai faaliyetin mahiyetini değiştirmez.
Aşım yaptırmak maksadiyle erkek damızlık beslenmesi, çiftçiye ait her türlü ziraat
makina ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai istihsal işlerinde çalıştırılması da zirai
faaliyetlerden sayılır.
61
Satışların dükkan ve mağaza açılarak yapılması halinde, mahsullerin dükkan ve
mağazaya gelinceye kadar geçirdikleri safhalar zirai faaliyet sahasında kalır. Çiftçiler
tarafından doğrudan doğruya zirai faaliyetleri ile ilgili alım satım işlerinin tedviri için açılan
yazıhaneler, faaliyetleri bu mevzua münhasır kalmak şartıyle dükkan ve mağaza sayılmaz.
Yukarıda yazılı faaliyetlerin içinde yapıldığı işletmelere zirai işletme bu işletmeleri
işleten gerçek kişilere (Adi şirketler dahil), vergiye tabi olsun veya olmasınlar, çiftçi ve bu
faaliyetler neticesinde istihsal olunan maddelere de mahsul denir.
Kollektif şirketlerle adi veya eshamlı komandit şirketler zirai faaliyetle iştigal etseler
dahi çiftçi sayılmazlar. Zirai faaliyetle iştigal eden kollektif şirketlerin ortakları ile komandit
şirketlerin komandite ortaklarının şirket kârından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç
hükmündedir. Bir çiftçiye veya ortaklığa ait olup aynı köy sınırları içinde veya birbirine
bitişik arazi üzerinde bulunan yahut istihsal şartlarına göre birbirine bağlılık ve beraberlik arz
eden işletmeler tek işletme sayılır.
GVK’na Göre Zirai Kazançta Vergilendirme
Madde 53 –Çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar, bu kanunun 94' üncü maddesine
göre hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilir. 54' üncü maddede yazılı
işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu
araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek usulde
(zirai işletme hesabı veya diledikleri takdirde bilanço esasına göre) tespit olunarak
vergilendirilir. Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler bu kazançları için
beyanname vermezler. Ancak, çiftçiye ait olmakla beraber ziraî işletmeye dahil edilmeyen
biçerdöver veya bu mahiyetteki bir motorlu araç veya on yaşına kadar ikiden fazla traktörün
işletilmesinden elde edilen gelirler ticarî kazanç hükümlerine göre vergilendirilir.
Bu hükmün tatbikinde, aile reisi ile birlikte yaşayan eş ve velayet altındaki çocuklara
ait işletmeler ile ortaklık halindeki işletmelerde, işletme büyüklüğü toplu olarak nazara alınır.
Ortaklıklarda, ortaklığın birden fazla işletmeye taalluk etmesi veya işletmelerin ayrı ayrı
mahallerde bulunması durumu değiştirmez. 52' nci maddede yazılı tek işletmelerde işletme
birden fazla ortaklıklara ait olsa bile bu ortaklıklara ait işletme büyüklüğü toplanmak suretiyle
nazara alınır. Birden fazla zirai işletmede ayrı ayrı şahıslarla ortaklığı bulunanların işletme
büyüklüğü ölçülerinin tespitinde ortaklık payları toplamı esas alınır.
62
54' üncü maddede yazılı ziraat gruplarının bir kaç tanesi içine giren zirai faaliyetlerin
bir arada yapılması halinde, en fazla iki gruba ait işletme büyüklükleri bu gruplar için tespit
olunan hadlerin yarısını aşanlar gerçek usulde vergilendirilir.
Gerek şahsi işletmesi gerekse dahil bulunduğu ortaklıklar müstakilen işletme
büyüklüğü ölçüsünün altında kaldığı halde kendisine ait işletmenin ve ortaklıklardaki payların
toplamı bu ölçüyü aşan çiftçiler gerçek usulde vergilendirilir. Payları toplamı ölçüleri
aşmayan diğer ortaklar tevkifat yoluyla vergilendirilirler. Yarıcılık ortaklık sayılır.
Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler, yazılı olarak vergi dairesinden
istemde bulunmaları halinde izleyen vergilendirme dönemi başından, işe yeni başlayanlar, işe
başlama tarihinden itibaren gerçek usule geçebilirler. 54 üncü maddede yazılı ölçüleri aşanlar
müteakip vergilendirme dönemi başından itibaren gerçek usulde; gerçek usule tabi olanlardan
bu ölçülerin altında kalanlar müteakip vergilendirme dönemi başından itibaren hasılatları
üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilirler.
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre belge alma verme, saklama ve ibraz
yükümlülüklerine uymayan ve Ziraat Odası'ndan, bulunmayan yerlerde Tarım İl veya İlçe
Müdürlükleri'nden çiftçi belgesini almayan çiftçiler, çeşitli kamu kurum ve kuruluşları
tarafından verilen avans, kredi, sübvansiyon, prim gibi ayni ve nakdi destek unsurlarından
yararlanamazlar. Bu hükmün uygulanmasına ilişkin usuller, ilgili kuruluşların görüşleri de
alınarak Maliye Bakanlığı'nca belirlenir
GVK’na Göre Zirai Kazancın Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Tespiti
Madde 55 – Kazancın Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Tespiti: Zirai işletme
hesabı esasına göre zirai kazanç, hesap dönemi içinde para ile tahsil edilen veya alacak olarak
tahakkuk eden hasılat ile ödenen veya borçlanılan giderler arasındaki müspet farktır.
Zirai kazancın işletme hesabı esasına göre tespitinde; hesap dönemi başındaki
mahsullerin değeri giderlere, hesap dönemi sonundaki mahsullerin değeri ise hasılata ilave
olunur.
GVK’na Göre Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Hasılat ve Giderleri
63
Madde 56 – Zirai İşletme Hesabı Esasına Göre Hasılat: Zirai işletme hesabı esasına
göre hasılat aşağıda yazılı unsurlardan terekküp eder:
1. Evvelki yıllardan devredilenler de dahil olmak üzere istihsal olunan, satın alınan
veya sair suretlerle elde edilen her türlü zirai mahsullerin satış bedelleri (Primler, risturnlar ve
benzerleri dahil);
2. Ziraat makina ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai istihsal işlerinde çalıştırılması
mukabilinde alınan bedeller;
3. Gider yazılan değerlerin satılması halinde bunların satış bedelleri;
4. Mahsullerin idrakinden evvel veya sonra hasara uğramalarından dolayı alınan
sigorta tazminatları;
5. Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (Zirai istihsalde kullanılan gayrimenkuller
hariç) satılması halinde Vergi Usul Kanunu'nun 328' inci maddesine göre hesaplanan hasılat.
Zirai mahsullerin, istihsal vasıtaları ile zat, aile veya işletme ihtiyaçlarında kullanılmak
üzere istihlak maddeleri ile değiştirilmesi halinde verilen mahsulün emsal bedeli hasılat
sayılır.
Ziraat makine ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai işlerinde çalıştırılması karşılığında
herhangi bir istihlak maddesi veya istihsal vasıtası alınması halinde alınan madde veya
vasıtaların emsal bedeli hasılat sayılır.
İşletmede istihsal edilip de tohum, yem ve sair suretlerle işletmede kullanılan zirai
mahsullerin emsal bedeli hasılat sayılır; bu hasılatın sene sonunda bir kalemde yazılması
caizdir.
Madde 57 – Zirai İşletme Hesabı Esasında Giderler:Tediye edilen veya borçlanılan
meblağları ihtiva eden giderler aşağıda yazılı unsurlardan terekküp eder.
1. İşletme ile ilgili olarak tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin tedariki
için yapılan giderler;
64
2. Satılmak üzere satın alınan hayvanların, zirai mahsullerin ve diğer maddelerin
bedelleri;
3. İşletmelerde çalıştırılanlara ücret, prim ve sair namlarla hizmet mukabili yapılan
ödemeler;
4. İşçilerin iaşe, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri;
5. Zirai tesisat, makina, aletler ve taşıtların çalıştırılması ve bakımı için yapılan
giderler (Yakıt, yağ, elektrik, yedek parça vesaire) ve tamir giderleri;
6. Vergi Usul Kanunu'na göre ayrılan amortismanlar;
7. Kira ve ücret mukabili kullanılan istihsal vasıtaları için yapılan ödemeler;
8. Zirai kazancın elde edilmesi ve idamesi için yapılan genel giderler;
a) İşletme için alınan ve işletme için harcanan borç paraların faizleri;
b) İşletme ile ilgili olmak şartı ile ödenen ayni vergi, resim ve harçlar;
c) İşletme ile ilgili ve yapılan işin önemi ve genişliği ile mütenasip seyahat ve
ikamet giderleri (Seyahat maksadının gerektiği süreye maksur olmak üzere);
d) İşletme ile ilgili olarak ödenen kira bedelleri;
e) Genel mahiyetteki sair giderler;
9. İşletme ile ilgili olmak şartiyle, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine
istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar;
10. Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (Zirai istihsalde kullanılan gayrimenkuller
hariç) satılması halinde Vergi Usul Kanunu'nun 328'inci maddesine göre hesaplanan zararlar;
11. İşletmeye dahil olup, aynı zamanda zatî veya ailevî ihtiyaçlar için de kullanılan
taşıtların amortismanlarının tamamı ile giderlerinin yarısı.
İşletmede istihsal edilip de tohum, yem ve sair suretlerle kullanılan zirai mahsullerin
emsal bedelleri masraf yazılır. (Bu giderlerin sene sonunda bir kalemde yazılması caizdir.)
65
Gerçek usule geçen çiftçilerin(*) önceki yıllardan devreden ürünleri Vergi Usul
Kanunu'nun 45'inci maddesinde belirtilen ortalama maliyet bedeli esasına göre
değerlendirilerek gider yazılır.
GVK’na Göre Zirai Hasılattan İndirilemeyecek Giderler
Madde 58 –41'inci maddede yazılı giderler hasılattan indirilemez. (İşletmede istihsal
olunan mahsullerden teşebbüs sahibi ile eşi ve velayet altındaki çocukları tarafından istihlak
edilenler hariç.)
1.6.4. Ücretlerin Vergilendirilmesi
Ücretin Tanımı
Madde 61 –Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet
karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.
Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam,
avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş
olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi
şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.
GVK’nun uygulanmasında, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır:
1. 23'üncü maddenin 11 numaralı bendine göre istisna dışında kalan emeklilik,
malüliyet, dul ve yetim aylıkları;
2. Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve
ayınlarla sağlanan diğer menfaatler;
3. Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel
kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların
üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen
veya sağlanan para, ayın ve menfaatler;
4. Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları
dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler;
66
5. Bilirkişilere, resmî arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma
jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler;
6. Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler.
GVK’na Göre Ücretin Gayrisafi (Gerçek) Değerinde İndirimler
Madde 63 – Gerçek Ücretler: Ücretin gerçek safi değeri işveren tarafından verilen
para ve ayınlarla sağlanan menfaatler toplamından aşağıdaki indirimler yapıldıktan sonra
kalan miktardır.
1. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 190'ıncı maddesi uyarınca yapılan
kesintilerle, Ordu Yardımlaşma Kurumu ve benzeri kamu kurumları için yapılan kanuni
kesintiler;
2. Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun
geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklara ödenen aidat ve primler;
3. Sigortanın veya emeklilik sözleşmesinin Türkiye’de kâin ve merkezi Türkiye’de
bulunan bir sigorta veya emeklilik şirketi nezdinde akdedilmiş olması şartıyla; ücretlinin
şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, işsizlik, analık,
doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için hizmet erbabı tarafından ödenen primler ile
bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları,
İndirim konusu yapılacak prim, aidat ve katkıların toplamı, ödendiği ayda elde edilen ücretin
% 10’unu (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta poliçeleri için ödenen primlerde,
ödendiği ayda elde edilen ücretin % 5’ini) ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.
Bakanlar Kurulu bu oranı % 20 oranına kadar (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs
sigorta poliçeleri için % 10 oranına kadar) artırmaya ve belirtilen haddi asgari ücretin yıllık
tutarının iki katını geçmemek üzere yeniden belirlemeye yetkilidir.
4. Çalışanlar tarafından ilgili kanunlarına göre, sendikalara ödenen aidatlar (Şu kadar
ki, aidatın ödendiğinin tevsik edilmesi şarttır.),
Ücretin gerçek değerinin tayininde, Gelir Vergisi gibi şahsi vergiler ücretten
indirilmez.
67
Yabancı parasıyla ödenen ücretler ödeme gününün borsa rayiciyle Türk parasına
çevrilir.
Hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende
fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına
veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir.
GVK’na Göre Yıllık Beyan Verilmeyen Ücretler
Madde 64- Diğer Ücretler: Aşağıda yazılı hizmet erbabının safi ücretleri takvim yılı
başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan
asgari ücretin yıllık brüt tutarının % 25'idir
1. Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar;
2. Özel hizmetlerde çalışan şoförler;
3. Özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri;
4. Gayri menkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar;
5. Gerçek ücretlerinin tespitine imkan olmaması sebebiyle, Danıştay’ın müspet
mütalaasıyla, Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlar.
Diğer ücretler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler nedeniyle beyanname
verilmesi halinde de bunlar beyannameye ithal edilmez.
1.6.5. Serbest Meslek Kazançlarının Vergilendirilmesi
Serbest Meslek Kazancının Tanımı
Madde 65 –Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek
kazancıdır.
Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye
veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi
sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler ile kolektif, adi komandit ve adi
şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyeti neticesinde doğan kazançlar da, serbest
meslek kazancıdır.
68
Serbest Meslek Erbabı
Madde 66 – Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler, serbest
meslek erbabıdır. Serbest meslek faaliyetinin yanında meslekten başka bir iş veya görev ile
devamlı olarak uğraşılması bu vasfı değiştirmez.
Bu maddenin uygulanmasında:
1. Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik
görevini ifa ile mükellef olanlar;
2. Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir
araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair
suretlerle serbest meslek kazancından hisse alanlar;
3. Serbest meslek faaliyetinde bulunan kolektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi
komandit şirketlerde komanditteler;
4. Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî
ve meslekî işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları;(*)
5. Vergi Usul Kanunu'nun 155' inci maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini
taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar
(şartlardan en az ikisini taşımayanlar ile köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi
nüfusu 5.000'i aşmayan yerlerde faaliyette bulunanların bu faaliyetlerine ilişkin kazançları
gelir vergisinden muaftır.)
Bu işler dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar.
GVK’na Göre Serbest Meslek Kazancının Tespiti
Madde 67 – Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti
karşılığı olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil
edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyle yapılan giderler indirildikten sonra kalan
farktır.
Müşteri veya müvekkilinden, serbest meslek faaliyeti ile ilgili olmak üzere para ve
ayın şeklinde alınan gider karşılıkları kazanca ilave edilir.
69
Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması halinde Vergi Usul
Kanunu'nun 328'inci maddesine göre hesaplanan müspet fark kazanca eklenir.
Vergi, resim, harç, keşif, şahitlik, bilirkişilik ve ekspertiz gibi hususlara harcanmak
üzere müşteri veya müvekkilden alınan ve tamamen bu hususlara sarf edilen para ve ayınlar
kazanç sayılmaz.
Serbest meslek erbabı, mesleki kazançlarını Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre
tuttukları "Serbest meslek kazanç defteri”ne istinaden tespit ederler
65'inci maddenin son fıkrasında yazılı şirketler de mesleki kazançlarını "Serbest
meslek kazanç defteri" üzerinden tespit ederler. Bu şirketlerin bilanço esasına göre tuttukları
defterler serbest meslek kazancı defteri yerine geçer.
Serbest meslek erbabı için,
1. Ittıla hasıl etmeleri kaydıyla, namlarına kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya,
notere veya postaya para yatırılması;
2. Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki (Temlikin
ivazlı olup olmadığına bakılmaz. İvazlı temliklerde ivazın tahsil şartı aranmaz.) veya
müşterisine olan borcu ile takası;
Tahsil hükmündedir.
Yabancı parasıyla yapılan ödemeler, ödeme gününün borsa rayici ile borsada rayici
yoksa, Maliye Bakanlığı'nca tespit edilecek kur üzerinden Türk parasına çevrilir.
GVK’na Göre Serbest Meslek Kazancından İndirilecek Giderler
Mesleki Giderler
Madde 68 –Serbest meslek kazancının tespitinde aşağıda yazılı giderler hasılattan
indirilir:
1. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler
(İkametgâhlarının bir kısmını iş yeri olarak kullananlar, ikametgâh için ödedikleri kiranın
tamamı ile ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirebilirler. İş yeri kendi
70
mülkü olanlar kira yerine amortismanı, ikametgâhı kendi mülkü olup bunun bir kısmını iş yeri
olarak kullananlar amortismanın yarısını gider yazabilirler.).
2. Hizmetli ve işçilerin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatındaki iaşe ve ibate
giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı (bu primlerin ve aidatın geri
alınmamak üzere Türkiye'de kain sigorta şirketlerine veya emekli ve yardım sandıklarına
ödenmiş olması ve emekli ve yardım sandıklarının tüzel kişiliği haiz bulunmaları şartıyla) ile
27 nci maddede yazılı giyim giderleri.
3. Mesleki faaliyetle ilgili seyahat ve ikamet giderleri (seyahat maksadının gerektirdiği
süre ile sınırlı olmak şartıyla).
4. Mesleki faaliyette kullanılan tesisat, demirbaş eşya ve envantere dahil taşıtlar için
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar (amortismana tâbi iktisadi
kıymetlerin elden çıkarılması halinde aynı Kanunun 328 inci maddesine göre hesaplanacak
zararlar dahil).
5. Kiralanan veya envantere dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri.
6. Alınan mesleki yayınlar için ödenen bedeller.
7. Mesleki faaliyetin ifası için ödenen mal ve hizmet alım bedelleri.
8. Serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik
aidatları ile mesleki teşekküllere ödenen aidatlar.
9. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan ve
reklam vergileri ile iş yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar.
10. Mesleki faaliyetle ilgili olarak kanun, ilam ve mukavelenameye göre ödenen
tazminatlar.
Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının suçlarından doğan
tazminatlar gider olarak indirilemez.
71
1.6.7. Gayrimenkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi
Gayrimenkul Sermaye İradının Tanımı
Madde 70 – Aşağıda yazılı mal ve hakların sahipleri, mutasarrıfları, zilyedleri, irtifak
ve intifa hakkı sahipleri veya kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratlar
gayrimenkul sermaye iradıdır:
1. Arazi, bina (Döşeli olarak kiraya verilenlerde döşeme için alınan kira bedelleri
dahildir), maden suları, menba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri,
tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatı;
2. Voli mahalleri ve dalyanlar; (Balık avlama sahası)
3. Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile
bilumum tesisatı demirbaş eşyası ve döşemeleri;
4. Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar;
5. Arama, işletme ve imtiyaz hakları ve ruhsatları, ihtira beratı (İhtira beratının
mucitleri veya kanunî mirasçıları tarafından kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek
kazancıdır.), alameti farika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim, desen, model, plan
ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarında
elde edilmiş bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü üzerindeki
kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar (Bu hakların kullanılması için gerekli
malzeme ve teçhizat bedelleri de gayrimenkul sermaye iradı sayılır.);
6. Telif hakları (bu hakların, müellifleri veya bunların kanuni mirasçıları tarafından
kiralanmasından doğan kazançlar, serbest meslek kazancıdır);
7. Gemi ve gemi payları (Motorlu olup olmadıklarına ve tonilatolarına bakılmaz) ile
bilumum motorlu tahmil ve tahliye vasıtaları;
8. Motorlu nakli ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların
eklentileri.
72
Yukarıda yazılı mallar ve haklar ticarî veya zirai bir işletmeye dahil bulunduğu
takdirde bunların iratları ticarî veya zirai kazancın tespitine müteallik hükümlere göre
hesaplanır.
Tüccarlara ait olsa dahi, işletmeye dahil bulunmayan gayrimenkullerle haklar
hakkında bu bölümdeki hükümler uygulanır.
Vakfın gelirinden hizmet karşılığı olmayarak alınan hisseler ile zirai faaliyete bilfiil iştirak
etmeksizin sadece üründen pay alan arazi sahiplerinin gelirleri bu kanunun uygulanmasında
gayrimenkul sermaye iradı addolunur.
GVK’na Göre Gayrimenkul Sermaye İradından Gayrisafi Hasılat
Madde 72 – Gayrimenkul sermaye iratlarında, gayrisafi hasılat, 70'inci maddede yazılı
mal ve hakların kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiş yıllara ait
olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır.
Ayın olarak tahsil edilen kiralar, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre emsal bedeli
ile paraya çevrilir.
Kiracı tarafından gayrimenkulü genişletecek veya iktisadi değerini devamlı surette
artıracak şekilde gayrimenkule ilave edilen kıymetler, kira müddetinin hitamında bedelsiz
(Kıymetlerin emsal bedelinden düşük değerle devri halinde, aradaki fark bedelsiz devir
sayılır) olarak kiralayana devrolunduğu takdirde, mezkur kıymetler kiralayan bakımından, bu
tarihte aynen tahsil olunmuş addolunur.
Gelecek yıllara ait olup peşin tahsil olunan kiralar, ilgili bulundukları yılların hasılatı
sayılır. Şu kadar ki, ölüm ve memleketi terk hallerinde mükellefiyetin kalktığı tarihi takip
eden zamanlara ait olmak üzere peşin tahsil olunan kiralar, mükellefiyetin kalktığı dönemin
hasılatı addolunur.
Gayrimenkul iradı sahipleri için,
1. Ittıla hasıl etmeleri kaydıyla namlarına, kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya,
notere veya postaya para yatırılması;
73
2. Kira olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki (Temlikin ivazlı olup olmadığına
bakılmaz. İvazlı temliklerde ivazın tahsil şartı aranmaz) veya kiracısına olan borcu ile takası;
tahsil hükmündedir.
Yabancı parasıyla yapılan ödemeler, ödeme gününün borsa rayici ile, borsada rayici
yoksa, Maliye Bakanlığı'nca tespit edilecek kur üzerinden Türk parasına çevrilir.
GVK’na Göre Emsal Kira Bedeli Esası Hükümleri
Madde 73-Kiraya verilen mal ve hakların kira bedelleri emsal kira bedelinden düşük
olamaz. Bedelsiz olarak başkalarının intifaına bırakılan mal ve hakların emsal kira bedeli, bu
mal ve hakların kirası sayılır. Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya
mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle takdir veya tespit edilmiş kira
mevcut değilse Vergi Usul Kanunu'na göre belirlenen vergi değerinin % 5'idir. Diğer mal ve
haklarda emsal kira bedeli, bu mal ve haklarının maliyet bedelinin, bu bedel bilinmiyorsa,
Vergi Usul Kanunu'nun servetlerin değerlendirilmesi hakkındaki hükümlerine göre belli
edilen değerlerinin % 10'udur.
Aşağıda yazılı hallerde emsal kira bedeli esası uygulanmaz:
1. Boş kalan gayrimenkullerin muhafazaları maksadıyla bedelsiz olarak başkalarının
ikametine bırakılması;
2. Binaların mal sahiplerinin usul, füru veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi
(Usul, füru ve kardeşlerden herbirinin ikametine birden fazla konut tahsis edilmiş ise bu
konutların yalnız birisi hakkında emsal kira bedeli hesaplanmaz. Kardeşler evli ise eşlerden
sadece biri için emsal kira bedeli hesaplanmaz.);
3. Mal sahibi ile birlikte akrabaların da aynı evde veya dairede ikamet etmesi.
4. Genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri ve
belediyeler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan kiralamalarda.
GVK’na Göre Gayrimenkul Sermaye İradında Gayri Safi Hasılattan İndirilecek
Giderler
74
Madde 74 – Safi iradın bulunması için, 21'inci maddeye göre istisna edilen gayrisafi
hasılata isabet edenler hariç olmak üzere gayrisafi hasılattan aşağıda yazılı giderler indirilir:
1. Kiraya veren tarafından ödenen aydınlatma, ısıtma, su ve asansör giderleri;
2. Kiraya verilen malların idaresi için yapılan ve gayrimenkul ün ehemmiyeti ile
mütenasip olan idare giderleri;
3. Kiraya verilen mal ve haklara müteallik sigorta giderleri;
4. Kiraya verilen mal ve haklar dolayısıyla yapılan ve bunlara sarf olunan borçların
faizleri ile konut olarak kiraya verilen bir adet gayrimenkul ün iktisap yılından itibaren beş yıl
süre ile iktisap bedelinin % 5'i (İktisap bedelinin % 5'i tutarındaki bu indirim, sadece ilgili
gayrimenkule ait hasılata uygulanır. Ancak, indirilmeyen kısım 88' inci maddenin 3' üncü
fıkrasının uygulanmasında gider fazlalığı sayılmaz),
5. Kiraya verilen mal ve haklar için ödenen vergi, resim, harç ve şerefiyelerle kiraya
verenler tarafından ödenmiş olmak şartıyla belediyelere ödenen harcamalara iştirak payları;
6. Kiraya verilen mal ve haklar için ayrılan amortismanlar (Amortismana tabi değer,
malum ise maliyet bedeli, malum değilse, bina ve arazi için vergi değeri, diğer mallar için
Vergi Usul Kanununun 267'nci maddesinin 3'üncü sırasına göre tespit edilen emsal değeridir);
7. Kiraya verenin yaptığı onarım giderleri (Emlakın iktisadi değerini artıracak surette
tevsii, tadili veya bunlara ilaveler yapılması için ihtiyar olunan giderler onarım gideri
sayılmaz);
8. Kiraya verilen mal ve haklara ait bakım ve idame giderleri;
9. Kiraladıkları mal ve hakları kiraya verenlerin ödedikleri kiralar ve diğer gerçek
giderler;
10. Sahibi bulundukları konutları kiraya verenlerin kira ile oturdukları konutun kira
bedeli (kira indirimi gayri safi hasılattan bu maddenin 1 ila 9 ve 11 numaralı bentlerinden
yazılı giderler düşüldükten sonra, kalan miktar üzerinden yapılır; kiranın indirilemeyen kısmı
88'inci maddenin 3'üncü fıkrasının uygulanmasında gider fazlalığı sayılmaz);
75
11. Kiraya verilen mal ve haklarla ilgili olarak mukavelenameye kanuna veya ilama
istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar.
Gayrimenkul sermaye mahiyetindeki mal ve hakların kısmen kiraya verilmesi halinde,
yukarıda yazılı giderlerden yalnız bu kısma isabet edenler hasılattan indirilebilir.
Mükellefler (hakları kiraya verenler hariç) diledikleri takdirde yukarıda yazılı giderlere
karşılık olmak üzere hasılatlarından %25'ini götürü olarak indirebilirler. Götürü gider usulünü
kabul edenler iki yıl geçmedikçe bu usulden dönemezler.
Bu madde hükmünün uygulanmasında para cezaları ve vergi cezaları hasılattan gider
olarak indirilemez.
1.6.7. Menkul Sermaye İradının Vergilendirilmesi
Menkul Sermaye İradının Tanımı
Madde 75 – Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya
para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz,
kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır.
Kaynağı ne olursa olsun aşağıda yazılı iratlar menkul sermaye iradı sayılır:
1. Her nevi hisse senetlerinin kâr payları (kurucu hisse senetleri ve diğer intifa hisse
senetlerine verilen kâr payları ve pay sahiplerine hazırlık dönemi için faiz olarak veya başka
adlarla yapılan her türlü ödemeler ile Sermaye Piyasası Kanununa göre kurulan yatırım
fonları katılma belgelerine ödenen kâr payları ile konut finansmanı fonlarını temsilen ihraç
edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlere ve varlık finansmanı fonlarını temsilen ihraç edilen
varlığa dayalı menkul kıymetlere ödenen faiz, kâr payı veya benzeri gelirler dahil.);
2. İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Limited Şirket ortaklarının, iş ortaklıkları
ortaklarının ve komanditerlerin kar payları ile kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar bu
zümreye dahildir. Kooperatiflerin ortakları ile yaptıkları muamelelerden doğan karların
ortaklara, kooperatifle yaptıkları muameleler nispetinde tevzii, kazanç dağıtımı sayılmaz.)
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 7 maddesindeki şartların birlikte
gerçekleşmesi halinde; Türkiye’de yerleşik gerçek kişilerin d.oğrudan veya dolaylı olarak ayrı
ayrı ya da birlikte sermayesinin, kâr payının veya oy kullanma hakkının en az % 50’sine sahip
olmak suretiyle kontrol ettikleri yurt dışı iştiraklerinin kazançları dağıtılsın veya dağıtılmasın,
iştirakin hesap döneminin kapandığı ayı içeren yıl itibarıyla dağıtılan kâr payı sayılır.
Türkiye’de vergilendirilmiş kazancın iştirak tarafından sonradan dağıtılması durumunda, elde
edilen kâr paylarının vergilendirilmiş kısmı bu tutardan indirilir.
Adi komandit şirketlerde komanditerlerin kar payları, şirket karının ilişkin bulunduğu
takvim yılında elde edilmiş sayılır;
3. Kurumların idare meclisi Başkan ve üyelerine verilen kar payları;
76
4. Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef
kurumların, indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancından, hesaplanan
kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan kısmı,
5. Her nevi tahvil (ipotek finansmanı kuruluşları ve konut finansmanı kuruluşları
tarafından ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler hariç ipotekli sermaye piyasası
araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler dahil) ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut
İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden
sağlanan gelirler (Döviz cinsinden yahut dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul
kıymetlerin itfası sırasında oluşan değer artışları irat sayılmaz.);
6. Her nevi alacak faizleri (Adi, imtiyazlı, rehinli, senetli alacaklarla cari hesap
alacaklarından doğan faizler ve kamu tüzelkişilerince borçlanılan ve senede bağlanmış olan
meblağlar için ödenen faizler dahil.);
7. Mevduat faizleri (Bankalara, bankerlere, tasarruf sandıklarına, tevdiat kabul eden
diğer müesseselere yatırılan vadeli, vadesiz paralara ödenen faizler ile bunlar dışında kalan
kişi ve kuruluşlardan devamlı olarak para toplama işi ile uğraşanların her ne şekil ve ad
altında olursa olsun toplanan paralara sağladıkları gelirler ve menfaatler de mevduat faizi
sayılır.);
8. Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen
bedeller;
9. İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve
temliki karşılığında alınan para ve ayınlar;
10. Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri;
11. Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi
karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı
karşılığında ödenen kar payları.
12. Bu maddenin ikinci fıkrasının 5 numaralı bendinde yer alan menkul kıymetlerin
geri alım veya satım taahüdü ile iktisap veya elden çıkarılması karşılığında sağlanan
menfaatler.
13. Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta
şirketleri tarafından;
a)On yıl süreyle prim, aidat veya katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan
ödemeler,
b)On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte bireysel emeklilik
sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile diğer sandık ve sigortalardan on yıl
süreyle prim veya aidat ödeyenlere ve vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle
ayrılanlara yapılan ödemeler,
c)Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden
vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler.
77
Yukarıda yazılı iratlar, bunları sağlayan sermaye sahibinin ticari faaliyetine bağlı
bulunduğu takdirde, ticari kazancın tespitinde nazara alınır.
İrat sayılmayan haller:
Madde 76 – Menkul kıymetin kuponlu veya kuponsuz olarak satılması, iştirak
hisselerinin devir ve temliki, menkul kıymetler ile iştirak hisselerinin tamamen veya kısmen
itfa olunması karşılığında alınan paralarla itfa dolayısıyla verilen ikramiyeler menkul sermaye
iradı sayılmaz.
Safi irat:
Madde 78 – Safi iradın bulunması için menkul sermaye iradından aşağıdaki giderler
indirilir:
1. Depo etme ve sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin muhafazası için yapılan
giderler
2. Temettü hisseleri ile faizlerin tahsil giderleri (Şirket toplantılarına bizzat veya
vekaletle iştirak gibi sermayenin idaresi için yapılan giderler irattan indirilmez);
3. Menkul kıymetler ve bunların iratları için ödenen her türlü vergi, resim ve harçlar
(Gelir Vergisi irattan indirilmez).
Yabancı parası ile ödenen faiz ve temettüler:
Madde 79 – Menkul sermaye iratları, yabancı parası ile tahsil edildiği veya yabancı
parası olarak kayıtlara intikal ettirildiği veya bu iratlara yabancı parası olarak tasarruf edildiği
takdirde, tahsil edildikleri veya kayıtlara intikal ettirildikleri veya tasarruf olundukları günün
borsa rayici üzerinden, borsada rayici yoksa, Maliye Bakanlığınca belirlenecek kur üzerinden
Türk Parasına çevrilir.
1.6.8. Diğer Kazanç ve İratların Vergilendirilmesi
Gelire Giren Diğer Kazanç ve İratlar
Madde 80 – Aşağıda yazılı olup geçen bölümlerin dışında kalan kazanç ve iratlar bu
bölümdeki hükümlere göre vergiye tâbi gelire dahildir :
1. Değer artış kazançları
2.Arızîkazançlar.
Değer Artışı Kazançları
Mükerrer Madde 80 –Aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan
kazançlar değer artışı kazançlarıdır.
78
1. İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan
fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye
piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar.
2. 70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira
beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
3. Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî
mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
4. Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
5. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından
doğan kazançlar.
6. İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70 inci maddenin
birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye
tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap
tarihinden başlayarak dört yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin
ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak
tarafından satın alınmış sayılır.).
Bu maddede geçen “elden çıkarma” deyimi, yukarıda yazılı mal ve hakların satılması,
bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası, kamulaştırılması,
devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak konulmasını ifade eder.
Bir takvim yılında elde edilen değer artışı kazancının, menkul kıymet ve diğer sermaye
piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç, 6.000 Türk Lirası gelir
vergisinden müstesnadır.
Faaliyetine devam eden ticarî bir işletmenin kısmen veya tamamen satılmasından veya
ticarî işletmeye dahil amortismana tâbi iktisadî kıymetlerle birinci fıkrada yazılı hakların
elden çıkarılmasından doğan kazançlar ticarî kazanç sayılır ve bunlara ticarî kazanç
hakkındaki hükümler uygulanır.
79
1.6.9.GVK’na Göre Safi Değer Artışı Kazancı
Mükerrer Madde 81 –Değer artışında safi kazanç, elden çıkarma karşılığında alınan
para ve ayınlarla sağlanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutarından, elden
çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelleri ile elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve satıcının
uhdesinde kalan giderlerin ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi suretiyle bulunur.
Hâsılatın ayın ve menfaat olarak sağlanan kısmının tutarı Vergi Usul Kanununun değerleme
ile ilgili hükümlerine göre tayin ve tespit olunur.
Maliyet bedelinin mükelleflerce tespit edilememesi halinde maliyet bedeli yerine;
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, takdir komisyonlarınca tespit edilecek bedel, kazancı
bilanço veya işletme hesabı esasına göre tespit edilen işletmelerde ise son bilançoda veya
envanter kayıtlarında gösterilen değer esas alınır.
İşletmeye dahil amortismana tâbi iktisadî kıymetlerin elden çıkarılması halinde,
iktisadî kıymetlerin maliyet bedeli yerine amortismanlar düşüldükten sonra kalan net değeri
esas alınır.
Menkul kıymetlerin elden çıkarılmasında, iktisap bedelinin tevsik edilememesi halinde
Vergi Usul Kanununun 266. maddesinde yazılı itibari değer iktisap bedeli olarak kabul edilir.
Dar mükelleflerin (kurumlar dahil), yabancı sermaye mevzuatına göre ilgili
mercilerden izin almak suretiyle, Türkiye’ye bizzat getirdikleri nakdî veya aynî sermaye
karşılığında iktisap ettikleri menkul kıymetler ile iştirak hisselerini elden çıkarmalarından
doğan değer artışı kazançlarının hesabında, kur farkından doğan kazançlar dikkate alınmaz.
Şu kadar ki, bu mükelleflerin Türkiye’de elde ettikleri kazançların, münhasıran bu menkul
kıymet veya iştirak hisseleri dolayısıyla elde edilen menkul sermaye iratlarından ve bu kıymet
veya hisselerin elden çıkarılmasından doğan değer artışı kazançlarından ibaret olması şarttır.
Bu mükelleflerin, Türkiye’de menkul kıymet alım satımıyla devamlı olarak uğraşmaları
halinde, kur farkından doğan kazançlar da ticarî kazancın hesabında dikkate alınır.
Kur farkından doğan kazançların hesabında, menkul kıymet veya iştirak hisselerinin
iktisabına tahsis edilen yabancı sermayenin bu kıymet veya hisselerin iktisap tarihindeki
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruna göre hesaplanan Türk Lirası karşılığı
ile bu kıymet veya hisselerin elden çıkarılması tarihindeki aynı miktar yabancı sermayenin
80
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruna göre hesaplanan Türk Lirası karşılığı
arasındaki fark esas alınır.
Mal ve hakların elden çıkarılmasında iktisap bedeli, elden çıkarılan mal ve hakların,
elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Devlet İstatistik Enstitüsünce belirlenen toptan eşya
fiyat endeksindeki artış oranında artırılarak tespit edilir. Şu kadar ki, bu endekslemenin
yapılabilmesi için artış oranının % 10 veya üzerinde olması şarttır.
1.6.10.Arızi Kazançlar
Madde 82 - Vergiye tâbi arızi kazançlar şunlardır :
1. Arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere
tavassuttan elde edilen kazançlar.
2. Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması
veya terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma
ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat.
3. Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan
tazminatlar ile peştamallıklar (kiracıya ait tesisat ve malların tahliye ve devri sırasında
kiralayan veya yeni kiracıya devrinde doğan kazançlar dahil).
4. Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.
5. Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan
elde ettikleri kazançlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla, karşılık ayrılan şüpheli alacakların
tahsili dahil).
6. Dar mükellefiyete tâbi olanların 45 inci maddede yazılı işleri arızî olarak
yapmalarından elde ettikleri kazançlar.
Bir takvim yılında (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde yazılı olan kazançlar (henüz
başlamamış olan ticarî, ziraî veya meslekî bir faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve
eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar hariç) toplamının 10 milyar
liralık (259 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2007 yılı için 15.000 TL.) kısmı gelir
vergisinden müstesnadır.
81
Bu maddede geçen “hâsılat” deyimi alınan para ve ayınlarla diğer suretlerle elde
edilen ve para ile temsil edilebilen menfaatleri ifade eder.
Arızî kazançların safi miktarı aşağıdaki şekilde tespit olunur:
1. Bu maddenin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde yazılı işlerde satış bedelinden
maliyet bedeli ve satış dolayısıyla yapılan giderler indirilir.
2. Bu maddenin birinci fıkrasının (2), (3), (4) ve (5) numaralı bentlerinde yazılı işlerde
elde edilen hâsılattan tevsik edilmek kaydıyla yapılan giderler indirilir.
3. Bu maddenin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde yazılı işlerde, 45 inci madde
hükümleri uygulanır.
1.7. GVK’na Göre Gelir Vergisinin Beyannameleri ve Bu Beyannamelerin Beyan
ve Ödeme Süreleri
Beyanname Çeşitleri
Madde 84 – Gelir Vergisi beyanları:
1. Yıllık;
2. Muhtasar;
3. Münferit;
Beyanname ile yapılır.
1. Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç
ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine
bildirilmesine mahsustur.
Gelirin takvim yılının belli bir dönemine taalluk etmesi, beyannamenin yıllık vasfını
değiştirmez.
2. Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler
tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine
mahsustur.
82
3. Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile
bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış
olanların bildirilmesine mahsustur
Yıllık Beyannamenin Verilmesi
Madde 92 –Bir takvim yılına ait beyanname izleyen yılın Mart ayının yirmibeşinci
günü akşamına kadar gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticarî kazançlardan ibaret olması
halinde izleyen yılın Şubat ayının yirmibeşi günü akşamına kadar, tam mükellefiyette vergiyi
tarha yetkili vergi dairesine, dar mükellefiyette Türkiye'de vergi muhatabı mevcutsa onun
Türkiye'de oturduğu yerin, Türkiye'de vergi muhatabı yoksa işyerinin, işyeri birden fazla ise
bu işyerlerinden herhangi birisinin bulunduğu yer vergi dairesine verilir veya taahhütlü olarak
posta ile gönderilir.
Yıllık Beyana Tabi Gelirler Üzerinden Tahakkuk Eden Vergilerde Ödeme
Madde 117 – 1. Şubat ayı içerisinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir
üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi Şubat ve Haziran aylarında;
2. Mart ayı içerisinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden
tahakkuk ettirilen gelir vergisi Mart ve Temmuz aylarında;
Olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.
Maliye Bakanlığı, gelirlerinin büyük bir kısmı ziraî kazançtan oluşan mükellefler
hakkında gerekli görülen hallerde, iki taksitten fazla olmamak üzere, belli üretim bölgeleri ve
ziraat ürünlerine göre, özel ödeme zamanları tayin edebilir.
Muhtasar Beyannamenin Verilme Zamanı
Madde 98 –94'üncü madde gereğince vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanlar bir ay
içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif
ettikleri vergileri ertesi ayın yirmi üçüncü günü akşamına kadar, ödeme veya tahakkukun
yapıldığı yerin bağlı olduğu vergi dairesine bildirmeye mecburdurlar. Yılsonlarında tahakkuk
ettirilen mevduat faizlerinden kesilecek vergilerin bildirilmesi için bu süre bir ay uzatılır.
83
Aynı belediye hudutları içinde muhtelif yerlerde yapılan ödeme ve tahakkuklar ile
bunlara ait vergilerin bir merkezden bildirilmesi caizdir.
Ziraî ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç olmak üzere, çalıştırdıkları
hizmet erbabı sayısı 10 ve daha az olanlar, 94'üncü maddeye göre yapacakları tevkifatla ilgili
muhtasar beyannamelerini, bağlı bulundukları vergi dairesine önceden bildirmek şartıyla her
ay yerine (Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının yirmi üçüncü günü akşamına kadar
verebilirler. Ödeme 26 ncı güne kadar ..
Münferit Beyannamenin Verilmesi
Madde 101- Maddede yazan kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15
gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi mecburidir. Aynı gün ödenir.
GVK ‘na Göre Yıllık Beyanname Verilmeyen Gelirler
Toplama yapılmayan haller
Madde 86 – Aşağıda belirtilen gelirler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler
için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.
1. Tam mükellefiyette;
a) Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar, bu Kanunun 75 inci
maddesinin (15) numaralı bendinde yazılı menkul sermaye iratları, kazanç ve iratların
istisna hadleri içinde kalan kısmı,
b) Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler (birden
fazla işverenden ücret almakla beraber, birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin
toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı
aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dahil)
c) Vergiye tâbi gelir toplamının [(a) ve (b) bentlerinde belirtilenler hariç] 103
üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aşmaması
koşuluyla, Türkiye'de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen
ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,
84
d) Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı (259 Seri No'lu Gelir Vergisi
Genel Tebliği ile 2007 yılı için 900 YTL.) aşmayan, tevkifata ve istisna
uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları.
2. Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan;
ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç
ve iratlar.
1.8. GVK’na göre Zararların Karlara Takas ve Mahsubu
Madde 88- Gelirin toplanmasında gelir kaynaklarının bir kısmından hasıl olan
zararlar (80'inci maddede yazılı diğer kazanç ve iratlardan doğanlar hariç) diğer kaynakların
kazanç ve iratlarına mahsup edilir.
Bu mahsup neticesinde kapatılmayan zarar kısmı, müteakip yılların gelirinden
indirilir. Arka arkaya beş yıl içinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi müteakip yıllara
naklolunamaz.
Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarında, gider fazlalığından doğanlar hariç,
sermayede vukua gelen eksilmeler zarar addolunmaz.
Tam mükellefiyette yurt dışı faaliyetlerden doğan zararlar faaliyette bulunulan ülkenin
vergi kanunlarına göre beyan edilen vergi matrahlarının (zarar dahil) her yıl o ülke
mevzuatına göre denetim yetkisi verilen kuruluşlarca rapora bağlanması ve bu raporun aslı ile
tercüme edilmiş bir örneğinin Türkiye'deki ilgili vergi dairesine ibrazı halinde mahsup
edilebilecektir. Denetim kuruluşlarınca hazırlanacak raporun ekinde yer alan vergi
beyanlarının, bilanço ve kâr-zarar cetvellerinin o ülkedeki yetkili mali makamlarca
onaylanması zorunludur. Faaliyette bulunulan ülkede denetim kuruluşu olmaması halinde, her
yıla ait vergi beyannamesinin, o ülke yetkili makamlarından alınan birer örneğinin
mahallindeki Türk elçilik ve konsoloslukları, yoksa orada Türk menfaatlerini koruyan ülkenin
aynı mahiyetteki temsilcilerine onaylatılarak, aslının ve tercüme edilmiş bir örneğinin ilgili
vergi dairesine ibrazı yeterlidir.
Türkiye'de mahsup edilen yurt dışı zararın, ilgili ülkede de mahsup edilmesi halinde,
Türkiye'deki beyannameye dahil edilecek yurt dışı kazanç, mahsuptan önceki tutar olacaktır.
Türkiye'de Gelir Vergisi'nden istisna edilen kazançlarla ilgili yurt dışı zararlar, yurt
içindeki kazanç ve iratlardan mahsup edilmez.
85
1.9.GVK’na Göre Gelir Vergisi Matrahının Tespitinde, Gelir Vergisi
Beyannamesinde Bildirilecek Gelirlerden Yapılacak İndirimler
MADDE 89 - Gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde
bildirilecek gelirlerden aşağıdaki indirimler yapılabilir:
1. Beyan edilen gelirin % 10’unu (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta
primleri için, beyan edilen gelirin % 5’ini) ve asgarî ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla,
mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık,
analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen
katkı payları (sigortanın veya emeklilik sözleşmesinin Türkiye’de kâin ve merkezi Türkiye’de
bulunan bir sigorta veya emeklilik şirketi nezdinde akdedilmiş olması, prim ve katkı
tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması ve ücret geliri elde edenlerin
ücretlerinin safi tutarının hesaplanması sırasında ayrıca indirilmemiş bulunması şartıyla,
eşlerin veya çocukların ayrı beyanname vermeleri halinde, bunlara ait prim ve katkı payları
kendi gelirlerinden indirilir).
Bakanlar Kurulu bu bentte yer alan oranları bir katına kadar artırmaya ve belirtilen
haddi asgarî ücretin yıllık tutarının iki katını geçmemek üzere yeniden belirlemeye yetkilidir.
2. Beyan edilen gelirin % 10’unu aşmaması, Türkiye’de yapılması ve gelir veya
kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik
edilmesi şartıyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve
sağlık harcamaları (mükerrer 121 inci madde çerçevesinde eğitim ve sağlık harcamaları
nedeniyle vergi indiriminden yararlanan ücretliler, aynı harcamalarını bu hükümden
yararlanarak matrahlarından indiremezler).(2)
3. Serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin
beyan edilen gelirlerine, 31 inci maddede yer alan esaslara göre hesaplanan yıllık indirim (Bu
indirimden bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile hizmet
erbabı (tevkifat matrahı dahil) da yararlanır.).
4. Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler ile kamu
yararına çalışan dernekler ve Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara yıllık
toplamı beyan edilecek gelirin % 5’ini (kalkınmada öncelikli yöreler için % 10’unu) aşmamak
üzere, makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar.
5. Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere
bağışlanan okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak)
kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi,
bakım ve rehabilitasyon merkezi inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin
inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin
faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların
tamamı.
6. Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara
Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik,
giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet bedelinin tamamı.(2)
86
7. Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu
yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel
araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm
Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen;
a) Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticari olmayan ulusal veya uluslararası
organizasyonların gerçekleştirilmesine,
b) Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarisi ve
somut olmayan kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür,
film, kaset, CD ve DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de
dahil olmak üzere görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme
ve araştırmaların yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının
sağlanmasına,
c) Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu
eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,
d) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki
taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon, restitüsyon
projeleri yapılması ve nakil işlerine,
e) Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,
f) Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya
ülkemize ait kültür varlıklarının Türkiye’ye getirtilmesi çalışmalarına,
g) Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,
h) 2863 sayılı Kanun kapsamındaki taşınır kültür varlıkları ile güzel sanatlar,
çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı
koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,
i) Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel
el sanatları alanlarındaki üretim ve etkinlikler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya
uygulama merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü
araç ve teçhizatın tedariki ile film yapımına,
j) Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera,
bale ve konser gibi kültürel ve sanatsal etkinliklerin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı
veya modernizasyon çalışmalarına,
İlişkin harcamalar ile bu amaçla yapılan her türlü bağış ve yardımların % 100’ü
(Bakanlar Kurulu, bölgeler ve faaliyet türleri itibariyle bu oranı yarısına kadar indirmeye veya
kanuni oranına kadar çıkarmaya yetkilidir).
8. 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun ile 17.6.1992 tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri
Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının; amatör spor dalları için
tamamı, profesyonel spor dalları için % 50’si.
9. Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji
ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında
hesaplanacak “Ar-Ge indirimi. (1)
10. Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık
aracılığıyla makbuz mukabili yapılan aynî veya nakdî bağışların tamamı.
87
11. İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine makbuz karşılığı yapılan
nakdi bağış ve yardımların tamamı.
Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden ve
tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılmayan amortismana tabi iktisadi
kıymetler için hesaplanan amortisman tutarlarından verilen paylar üzerinden Ar-Ge
indirimi hesaplanmaz. Ar-Ge indiriminden yararlanılacak harcamaların kapsamı ile
uygulamadan yararlanılabilmesi için gerekli belgeleri ve usulleri belirlemeye Maliye
Bakanlığı yetkilidir.
Bağış ve yardımın nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu
teşkil eden mal veya hakkın varsa mukayyet değeri, yoksa Vergi Usul Kanunu hükümlerine
göre Takdir Komisyonunca tespit edilecek değeri esas alınır.
1.11. Matrahtan ve Gelir Unsurlarından İndirilmeyecek Giderler
Madde 90 –Gelir Vergisi ile diğer şahsi vergiler ve her ne şekilde olursa olsun vergi
cezaları ve para cezaları, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun hükümlerine
göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler Gelir Vergisi'nin matrahından ve gelir
unsurlarından indirilmez.
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri, vergi matrahından ve gelir
unsurlarından indirilmez.
1.12. GVK’na Göre Vergi Tevkifatı Yapmaya Mecbur Olanlar ve Vergi
Tevkifatında Uyulacak Esaslar
Tevkifat yapmaya mecbur olanlar
Madde 94-Kamu idare ve müesseseleri, iktisadî kamu müesseseleri, sair kurumlar,
ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadî işletmeleri,
kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve
serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya ziraî işletme hesabı esasına göre tespit
eden çiftçiler aşağıdaki bentlerde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden
veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat
yapmaya mecburdurlar.
88
Vergi Tevkifatında Uyulacak Esaslar
Madde 96- Vergi tevkifatı, 94'üncü madde kapsamına giren nakten veya hesaben
yapılan ödemelere uygulanır. Bu maddede geçen hesaben ödeme deyimi, vergi tevkifatına tabi
kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt
ve işlemleri ifade eder.
Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır.
Kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan tarafından üstlenilmesi halinde bu vergi, bilfiil
ödenen miktar ile ödemeyi yapanın yüklendiği verginin toplamı üzerinden hesaplanır.
GVK’na Göre Tevkifata Tabi Olmayan Ücretler
Madde 95 – Aşağıda yazılı hizmet erbabının ücretleri hakkında vergi tevkif usulü cari
olmaz:
1. Ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet
erbabı
2. 16'ncı maddede yazılı istisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk
memur ve hizmetlileri;
3. Maliye Bakanlığı'nca yıllık beyanname ile bildirilmesinde zaruret görülen ödemeler
Bunlar gelirlerini, bu kısmın 2'nci bölümündeki hükümlere göre, yıllık beyanname ile
bildirirler
1.13. GVK Göre Vergi Beyannamelerinin Tarh Yeri
Madde 106 – Gelir Vergisi, mükellefin ikametgahının bulunduğu mahal vergi
dairesince tarh edilir. Şu kadar ki;
1. İşyeri ve ikametgahı ayrı vergi daireleri bölgesinde bulunan mükelleflerin vergileri,
Maliye Bakanlığı'nca uygun görüldüğü takdirde ve mükellefe de evvelden bildirmek kaydiyle
işyerinin bulunduğu;
89
2. Diğer ücretlerle, gezici olarak çalışanların ticaret ve serbest meslek kazançlarının
vergileri, bu ücret ve kazanç sahiplerinin ikametgahlarının bulunduğu yerin vergi dairesince
tarh edilmemişse, faaliyetlerini icra ettikleri;
3. Dar mükellefiyete tabi olanların vergileri, beyannamelerini vermeye mecbur
oldukları;
Yerin vergi dairesince tarh olunur.
1.14.GVK göre gelir vergisi kimler adına tarh edilir ve kimler tarhiyata muhatap
tutulurlar?
Tarhiyatın Muhatabı
Madde 107 – Gelir Vergisi bu vergiyle mükellef olan gerçek kişiler namına tarh edilir.
Şu kadar ki;
1. Küçüklerle kısıtlılarda, bunların nam ve hesabına kanuni temsilcileri;
2. Verginin tevkif suretiyle alınması halinde, mükellef hesabına tevkifat yapmaya
mecbur olanlar;
3. Dar mükellefiyette, mükellefin Türkiye' de daimi temsilcisi mevcutsa mükellef
hesabına daimi temsilci (Türkiye'de birden fazla daimi temsilcinin mevcudiyeti halinde,
mükellefin tayin edeceği, tarhiyat tarihine kadar böyle bir tayin yapılmamışsa, temsilcilerden
herhangi birisi), daimi temsilci mevcut değilse, kazanç ve iratları yabancı kişiye sağlayanlar;
Tarhiyatta muhatap tutulurlar.
GVK’na Göre Vergilendirme Dönemi Hükümleri
Madde 108-Gelir Vergisi'nde vergilendirme dönemi, geçmiş takvim yılıdır. Şu kadar
ki:
1. Mükellefiyetin takvim yılı içinde kalkması halinde, vergilendirme dönemi, takvim
yılı başından mükellefiyetin kalkması tarihine kadar geçen süreye inhisar eder;
2. Diğer ücretlerde vergilendirme dönemi, hizmetin ifa olunduğu takvim yılıdır.
90
3. Tevkif yoluyla ödenen vergilerde, istihkak sahipleri ayrıca yıllık beyanname
vermeye mecbur değillerse tevkifatın ilgili bulunduğu dönemler vergilendirme dönemi sayılır
ve kesilen veya kesilmesi icap eden vergiler yıllık verginin yerine geçer;
4. Münferit beyanname ile bildirilmesi gereken gelirlerin vergilendirilmesinde,
vergilendirme dönemi yerine gelirin iktisap tarihi esas tutulur.
2. Kurumlar Vergisi
Türk vergi sisteminde kurumlar vergisi 2006 tarih ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi
Kanunu ile düzenlenmiştir.
2.1.KVK’na Göre Kurumlar Vergisinin Konusunu Oluşturan Kurumlar
MADDE 1- 1. Aşağıda sayılan kurumların kazançları, kurumlar vergisine tâbidir:
a) Sermaye şirketleri.
b) Kooperatifler.
c) İktisadî kamu kuruluşları.
ç) Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler.
d) İş ortaklıkları.
2. Kurum kazancı, gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluşur.
2.2. Mükellefler
MADDE 2- 1. Sermaye şirketleri: 29/6/1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret
Kanunu hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş
komandit şirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurumlar sermaye şirketidir. Bu Kanunun
uygulanmasında, Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tâbi fonlar ile bu
fonlara benzer yabancı fonlar sermaye şirketi sayılır.
2. Kooperatifler: 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununa veya özel
kanunlarına göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabancı kooperatifleri ifade eder.
3. İktisadî kamu kuruluşları: Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu
idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve birinci ve
ikinci fıkralar dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler iktisadî kamu kuruluşudur.
91
4. Yabancı devletlere, yabancı kamu idare ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, bu
maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler, iktisadî kamu
kuruluşu gibi değerlendirilir.
5. Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler: Dernek veya vakıflara ait veya bağlı
olup faaliyetleri devamlı bulunan ve bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan
ticarî, sınaî ve ziraî işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler, dernek veya vakıfların
iktisadî işletmeleridir. Bu Kanunun uygulanmasında sendikalar dernek; cemaatler ise vakıf
sayılır.
6. İktisadî kamu kuruluşları ile dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmelerin kazanç
amacı gütmemeleri, faaliyetlerinin kanunla verilmiş görevler arasında bulunması, tüzel
kişiliklerinin olmaması, bağımsız muhasebelerinin ve kendilerine ayrılmış sermayelerinin
veya iş yerlerinin bulunmaması mükellefiyetlerini etkilemez. Mal veya hizmet bedelinin
sadece maliyeti karşılayacak kadar olması, kâr edilmemesi veya kârın kuruluş amaçlarına
tahsis edilmesi bunların iktisadî niteliğini değiştirmez.
7. İş ortaklıkları: Yukarıdaki fıkralarda yazılı kurumların kendi aralarında veya şahıs
ortaklıkları ya da gerçek kişilerle, belli bir işin birlikte yapılmasını ortaklaşa yüklenmek ve
kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardan bu şekilde mükellefiyet tesis
edilmesini talep edenler iş ortaklıklarıdır. Bunların tüzel kişiliklerinin olmaması
mükellefiyetlerini etkilemez.
Tam ve dar mükellefiyet
MADDE 3- 1. Tam mükellefiyet: Kanunun 1 inci maddesinde sayılı kurumlardan
kanunî veya iş merkezi Türkiye'de bulunanlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında
elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler.
2. Dar mükellefiyet: Kanunun 1 inci maddesinde sayılı kurumlardan kanunî ve iş
merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayanlar, sadece Türkiye'de elde ettikleri
kazançları üzerinden vergilendirilirler.
3. Dar mükellefiyette kurum kazancı, aşağıdaki kazanç ve iratlardan oluşur:
a) 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun Türkiye'de iş
yeri olan veya daimî temsilci bulunduran yabancı kurumlar tarafından bu yerlerde veya bu
temsilciler vasıtasıyla yapılan işlerden elde edilen ticarî kazançlar (Bu şartları taşısalar bile
kurumların ihraç edilmek üzere Türkiye'de satın aldıkları malları Türkiye'de satmaksızın
yabancı ülkelere göndermelerinden doğan kazançlar, Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz.
92
Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının ya da her ikisinin Türkiye'de olması veya
satış sözleşmesinin Türkiye'de yapılmasıdır.).
b) Türkiye'de bulunan ziraî işletmeden elde edilen kazançlar.
c) Türkiye'de elde edilen serbest meslek kazançları.
ç) Taşınır ve taşınmazlar ile hakların Türkiye'de kiralanmasından elde edilen iratlar.
d) Türkiye'de elde edilen menkul sermaye iratları.
e) Türkiye'de elde edilen diğer kazanç ve iratlar.
4. Bu maddede belirtilen kazanç veya iratlar ile gelir unsurlarının Türkiye'de elde
edilmesi ve Türkiye'de daimî temsilci bulundurulması konularında, 31/12/1960 tarihli ve 193
sayılı Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.
5. Kanunî merkez: Vergiye tâbi kurumların kuruluş kanunlarında, tüzüklerinde, ana
statülerinde veya sözleşmelerinde gösterilen merkezdir.
6. İş merkezi: İş bakımından işlemlerin fiilen toplandığı ve yönetildiği merkezdir
2.2. KVK’na Göre Safi Kurum Kazancı
MADDE 6- 1. Kurumlar vergisi, mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri
safî kurum kazancı üzerinden hesaplanır.
2. Safî kurum kazancının tespitinde, Gelir Vergisi Kanununun ticarî kazanç
hakkındaki hükümleri uygulanır. Ziraî faaliyetle uğraşan kurumların bu faaliyetinden doğan
kazançlarının tespitinde, Gelir Vergisi Kanununun 59 uncu maddesinin son fıkra hükmü de
dikkate alınır.
2.3. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı
MADDE 7- Tam mükellef gerçek kişi ve kurumların doğrudan veya dolaylı olarak
ayrı ayrı ya da birlikte sermayesinin, kâr payının veya oy kullanma hakkının en az % 50'sine
sahip olmak suretiyle kontrol ettikleri yurt dışı iştiraklerinin kurum kazançları, dağıtılsın veya
dağıtılmasın aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi halinde, Türkiye'de kurumlar vergisine
tâbidir:
a) İştirakin toplam gayrisafî hasılatının % 25 veya fazlasının faaliyet ile orantılı
sermaye, organizasyon ve eleman istihdamı suretiyle yürütülen ticarî, ziraî veya serbest
93
meslek faaliyeti dışındaki faiz, kâr payı, kira, lisans ücreti, menkul kıymet satış geliri gibi
pasif nitelikli gelirlerden oluşması.
b) Yurt dışındaki iştirakin ticarî bilânço kârı üzerinden % 10'dan az oranda gelir ve
kurumlar vergisi benzeri toplam vergi yükü taşıması.
c) Yurt dışında kurulu iştirakin ilgili yıldaki toplam gayrisafî hasılatının 100.000 YTL
karşılığı yabancı parayı geçmesi.
Birinci fıkrada yer alan toplam vergi yükü, Kanunun 5 inci maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendindeki tanıma göre tespit edilir.
Kontrol oranı olarak, ilgili hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte sahip olunan en
yüksek oran dikkate alınır.
Birinci fıkradaki şartların gerçekleşmesi durumunda yurt dışında kurulu iştirakin elde
etmiş olduğu kâr, yurt dışı iştirakin hesap döneminin kapandığı ayı içeren hesap dönemi
itibarıyla tam mükellef kurumların, kurumlar vergisi matrahına hisseleri oranında dahil edilir.
Bu maddeye göre Türkiye'de vergilenmiş kazancın yurt dışındaki kurum tarafından
sonradan dağıtılması durumunda, elde edilen kâr paylarının vergilenmemiş kısmı kurumlar
vergisine tâbi tutulur.
2.4. KVK’na Göre Kurumlar Vergisinden İndirilecek Giderler
MADDE 8- Ticarî kazanç gibi hesaplanan kurum kazancının tespitinde, mükellefler
aşağıdaki giderleri de ayrıca hasılattan indirebilirler:
a) Menkul kıymet ihraç giderleri.
b) Kuruluş ve örgütlenme giderleri.
c) Genel kurul toplantıları için yapılan giderler ile birleşme, devir, bölünme, fesih ve
tasfiye giderleri.
ç) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde komandite ortağın kâr payı.
d) Katılım bankalarınca katılma hesabı karşılığında ödenen kâr payları.
e) Sigorta ve reasürans şirketlerinde bilânço gününde hükmü devam eden sigorta
sözleşmelerine ait olup, aşağıda belirtilen teknik karşılıklar;
94
1) Muallak hasar ve tazminat karşılıkları; tahakkuk etmiş ve hesaben tespit edilmiş
hasar ve tazminat bedelleri veya bu hesap yapılmamışsa hasar ve tazminatın ve bunlarla ilgili
tüm masrafların tahmini değerleri ile gerçekleşmiş, ancak rapor edilmemiş hasar ve tazminat
bedelleri ve bunlara ilişkin masraflardan, reasürör payı düşüldükten sonra kalan tutar ile
saklama payına isabet eden muallak hasar karşılığı yeterlilik farklarından oluşur.
2) Kazanılmamış prim karşılıkları; yürürlükte bulunan sigorta sözleşmeleri için
tahakkuk etmiş primlerden, komisyonlar düşüldükten sonra kalan tutarın gün esasına göre
bilânço gününden sonraya sarkan kısmından, aynı esasa göre hesaplanan reasürör payının
düşülmesinden sonra kalan tutardır. Ancak bu tutar, nakliyat emtia sigortalarında, yıllık
primin komisyon düşüldükten sonraki tutarından şirketlerin kendi saklama paylarında
kalanının % 25'ini geçemez. Kazanılmamış prim karşılığının gün esasına göre hesaplanması
mümkün olmayan reasürans ve retrosesyon işlemlerinde 1/8 yöntemi uygulanabilir.
3) Hayat sigortalarında matematik karşılıklar, her sözleşme üzerinden ayrı ayrı
hesaplanır. Karşılıkların, gelirleri vergiden istisna edilmiş olan menkul kıymetlere yatırılan
kısmına ait faiz ve kâr payları, giderler arasında gösterilemez.
4) Deprem hasar karşılıkları; yangın ve mühendislik sigorta branşlarında verilen
deprem teminatı karşılığında alınan ve şirketlerin kendi saklama paylarında kalan primlerin
21/12/1959 tarihli ve 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanununun 25 inci maddesi uyarınca
hesaplanan kısmı ile önceki hesap dönemlerinde ayrılan karşılıkların yatırıldığı fonların
gelirleri toplamından oluşur. Deprem hasar karşılığı hesabına intikal ettirilen primler, bu
Kanunun uygulamasında kazanılmamış prim karşılığı hesaplamasına konu edilmez.
5) Bir bilânço döneminde ayrılan sigorta teknik karşılıkları, ertesi bilânço döneminde
aynen kâra eklenir.
2.5. Zarar mahsubu
MADDE 9- Kurumlar vergisi matrahının tespitinde, kurumlar vergisi beyannamesinde
her yıla ilişkin tutarlar ayrı ayrı gösterilmek şartıyla aşağıda belirtilen zararlar indirim konusu
yapılır:
a) Beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların beyannamelerinde yer alan
zararlar.
95
Kanunun 20 nci maddesinin birinci fıkrası çerçevesinde devralınan kurumların devir
tarihi itibarıyla öz sermaye tutarını geçmeyen zararları ile 20 nci maddenin ikinci fıkrası
kapsamında gerçekleştirilen tam bölünme işlemi sonucu bölünen kurumdaki öz sermayesinin
devralınan tutarını geçmeyen ve devralınan kıymetle orantılı zararların indirilmesinde
aşağıdaki şartlar ayrıca aranır:
1) Son beş yıla ilişkin kurumlar vergisi beyannamelerinin kanunî süresinde verilmiş
olması.
2) Devralınan kurumun faaliyetine devir veya bölünmenin meydana geldiği hesap
döneminden itibaren en az beş yıl süreyle devam edilmesi.
Bu şartların ihlâli halinde, zarar mahsupları nedeniyle zamanında tahakkuk
ettirilmeyen vergiler için vergi ziyaı doğmuş sayılır.
b) Türkiye'de kurumlar vergisinden istisna edilen kazançlarla ilgili olanlar hariç olmak
üzere, beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla yurt dışı faaliyetlerden doğan zararlar;
1) Faaliyette bulunulan ülkenin vergi kanunlarına göre beyan edilen vergi
matrahlarının zarar dahil, her yıl o ülke mevzuatına göre denetim yetkisi verilen kuruluşlarca
rapora bağlanması,
2) Bu raporun aslı ile tercüme edilmiş bir örneğinin Türkiye'deki ilgili vergi dairesine
ibrazı, halinde indirim konusu yapılır.
Denetim kuruluşlarınca hazırlanacak raporun ekinde yer alan vergi beyanlarının,
bilânço ve gelir tablosunun, o ülkedeki yetkili malî makamlarca onaylanması zorunludur.
Faaliyette bulunulan ülkede denetim kuruluşu olmaması halinde, her yıla ait vergi
beyannamesinin, o ülke yetkili makamlarından alınan birer örneğinin mahallindeki Türk
elçilik ve konsoloslukları, yoksa orada Türk menfaatlerini koruyan ülkenin aynı mahiyetteki
temsilcilerine onaylatılarak, aslının ve tercüme edilmiş bir örneğinin ilgili vergi dairesine
ibrazı yeterlidir.
Türkiye'de indirim konusu yapılan yurt dışı zararın, ilgili ülkede de mahsup edilmesi
veya gider yazılması halinde, Türkiye'deki beyannameye dahil edilecek yurt dışı kazanç,
mahsup veya gider yazılmadan önceki tutardır.
2.6. KVK’na Göre Safi Kumlar Vergisi Matrahının Tespitinde Kurum
Kazancından Hangi İndirimler Yapılır?
MADDE 10- Kurumlar vergisi matrahının tespitinde; kurumlar vergisi beyannamesi
üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla, kurum kazancından sırasıyla aşağıdaki indirimler yapılır:
a) Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji
ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 40'ı oranında
hesaplanacak "Ar-Ge indirimi".
96
Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden ve
tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılmayan amortismana tâbi iktisadî
kıymetler için hesaplanan amortisman tutarlarından verilen paylar üzerinden Ar-Ge indirimi
hesaplanmaz. Matrahın yetersiz olması nedeniyle ilgili dönemde indirim konusu yapılamayan
tutar, sonraki hesap dönemlerine devreder. Ar-Ge indiriminden yararlanılacak harcamaların
kapsamını ve uygulamadan yararlanılabilmesi için gerekli belgeler ile usûlleri belirlemeye
Maliye Bakanlığı yetkilidir.
b) 21/5/1986 tarihli ve 3289 sayılı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve
Görevleri Hakkında Kanun ile 17/6/1992 tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu
Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının sözü
edilen kanunlar uyarınca tespit edilen amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları
için % 50'si.
c) Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere,
Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara ve kamu yararına çalışan dernekler ile
bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlara makbuz
karşılığında yapılan bağış ve yardımların toplamının o yıla ait kurum kazancının % 5'ine
kadar olan kısmı.
ç) (c) bendinde sayılan kamu kurum ve kuruluşlarına bağışlanan okul, sağlık tesisi,
100 yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde 50 yatak) kapasitesinden az olmamak kaydıyla
öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi ve bakım ve rehabilitasyon
merkezi inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara
yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri
için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı.
d) Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler ve köyler,
Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve kamu yararına çalışan dernekler ile
bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan
veya Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen ya da desteklenmesi uygun görülen;
1) Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticarî olmayan ulusal veya uluslararası
organizasyonların gerçekleştirilmesine,
97
2) Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarîsi ve somut
olmayan kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür, film,
kaset, CD ve DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de dahil
olmak üzere görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme ve
araştırmaların yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının sağlanmasına,
3) Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu
eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,
4) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon,
restitüsyon projeleri yapılması ve nakil işlerine,
5) Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,
6) Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize
ait kültür varlıklarının Türkiye'ye getirilmesi çalışmalarına,
7) Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,
8) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınır kültür varlıkları
ile güzel sanatlar, çağdaş ve geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve
Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,
9) Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel el
sanatları alanlarındaki üretim ve faaliyetler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya uygulama
merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü araç ve
teçhizatının tedariki ile film yapımına,
10) Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera, bale
ve konser gibi kültür ve sanat faaliyetlerinin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı veya
modernizasyon çalışmalarına, ilişkin harcamalar ile makbuz karşılığı yapılan bağış ve
yardımların % 100'ü. Bakanlar Kurulu, bölgeler ve faaliyet türleri itibarıyla bu oranı, yarısına
kadar indirmeye veya kanunî seviyesine kadar getirmeye yetkilidir.
e) Bakanlar Kurulunca yardım kararı alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık
aracılığı ile makbuz karşılığı yapılan aynî ve nakdî bağışların tamamı.
Bağış ve yardımların nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın
konusunu oluşturan mal veya hakkın maliyet bedeli veya kayıtlı değeri, bu değer mevcut
değilse Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre takdir komisyonlarınca tespit edilecek değeri
esas alınır.
98
2.7. KVK Göre Kurum Kazancının Tespitinde Gider Olarak Kabul Edilmeyen
İndirimler
MADDE 11- Kurum kazancının tespitinde aşağıdaki indirimlerin yapılması kabul
edilmez:
a) Öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler.
b) Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farkları ve benzeri
giderler.
c) Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılan kazançlar.
ç) Her ne şekilde ve ne isimle olursa olsun ayrılan yedek akçeler (Türk Ticaret
Kanununa, kurumların kuruluş kanunlarına, tüzüklerine, ana statülerine veya sözleşmelerine
göre safî kazançlardan ayırdıkları tüm yedek akçeler ile Bankacılık Kanununa göre bankaların
ayırdıkları genel karşılıklar dahil).
d) Bu Kanuna göre hesaplanan kurumlar vergisi ile her türlü para cezaları, vergi
cezaları, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler ile Vergi Usul Kanunu
hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri.
e) Menkul kıymetlerin satışından doğan zararlar ile bu menkul kıymetlere ilişkin
olarak ödenen komisyonlar ve benzeri her türlü giderler.
f) Kiralama yoluyla edinilen veya işletmede kayıtlı olan; yat, kotra, tekne, sürat teknesi
gibi motorlu deniz taşıtları ile uçak, helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet
konusu ile ilgili olmayanların giderleri ve amortismanları.
g) Sözleşmelerde ceza şartı olarak konulan tazminatlar hariç olmak üzere kurumun
kendisinin, ortaklarının, yöneticilerinin ve çalışanlarının suçlarından doğan maddî ve manevî
zarar tazminat giderleri.
h) Basın yoluyla işlenen fiillerden veya radyo ve televizyon yayınlarından doğacak
maddî ve manevî zararlardan dolayı ödenen tazminat giderleri.
99
ı) Her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam
giderlerinin % 50'si. Bakanlar Kurulu bu oranı % 100'e kadar artırmaya veya sıfıra kadar
indirmeye yetkilidir.
2.8. Örtülü Sermaye
MADDE 12- Kurumların, ortaklarından veya ortaklarla ilişkili olan kişilerden
doğrudan veya dolaylı olarak temin ederek işletmede kullandıkları borçların, hesap dönemi
içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşan kısmı, ilgili hesap dönemi
için örtülü sermaye sayılır.
Yukarıda belirtilen karşılaştırma sırasında, sadece ilişkili şirketlere finansman temin
eden kredi şirketlerinden yapılan borçlanmalar hariç olmak üzere, ana faaliyet konusuna
uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılan banka veya benzeri
kredi kurumlarından yapılan borçlanmalar % 50 oranında dikkate alınır.
Bu maddenin uygulanmasında;
a) Ortakla ilişkili kişi, ortağın doğrudan veya dolaylı olarak en az % 10 oranında ortağı
olduğu veya en az bu oranda oy veya kâr payı hakkına sahip olduğu bir kurumu ya da
doğrudan veya dolaylı olarak, ortağın veya ortakla ilişkili bu kurumun sermayesinin, oy veya
kâr payı hakkına sahip hisselerinin en az % 10'unu elinde bulunduran bir gerçek kişi veya
kurumu,
b) Öz sermaye, kurumun Vergi Usul Kanunu uyarınca tespit edilmiş hesap dönemi
başındaki öz sermayesini,
ifade eder.
Kurumların İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören hisselerinin edinilmesi
durumunda, söz konusu hisse nedeniyle ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılanlardan temin
edilen borçlanmalarda en az % 10 ortaklık payı aranır.
Yukarıda belirtilen oranlar, borç veren ortaklar ve ortakların ilişkide bulunduğu kişiler
için topluca dikkate alınır.
Aşağıda sayılan borçlanmalar örtülü sermaye sayılmaz:
100
a) Kurumların ortaklarının veya ortaklarla ilişkili kişilerin sağladığı gayrinakdî
teminatlar karşılığında üçüncü kişilerden yapılan borçlanmalar.
b) Kurumların iştiraklerinin, ortaklarının veya ortaklarla ilişkili kişilerin, banka ve
finans kurumlarından ya da sermaye piyasalarından temin ederek aynı şartlarla kısmen veya
tamamen kullandırdığı borçlanmalar.
c) 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre faaliyette bulunan bankalar tarafından
yapılan borçlanmalar.
ç) 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu kapsamında faaliyet gösteren finansal
kiralama şirketleri, 90 sayılı Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname kapsamında faaliyet gösteren finansman ve faktoring şirketleri ile ipotek
finansman kuruluşlarının bu faaliyetleriyle ilgili olarak ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılan
bankalardan yaptıkları borçlanmalar.
Örtülü sermaye üzerinden kur farkı hariç, faiz ve benzeri ödemeler veya hesaplanan
tutarlar, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarının uygulanmasında, gerek borç alan gerekse
borç veren nezdinde, örtülü sermaye şartlarının gerçekleştiği hesap döneminin son günü
itibarıyla dağıtılmış kâr payı veya dar mükellefler için ana merkeze aktarılan tutar sayılır.
Daha önce yapılan vergilendirme işlemleri, tam mükellef kurumlar nezdinde yapılacak
düzeltmede örtülü sermayeye ilişkin kur farklarını da kapsayacak şekilde, taraf olan
mükellefler nezdinde buna göre düzeltilir. Şu kadar ki, bu düzeltmenin yapılması için örtülü
sermaye kullanan kurum adına tarh edilen vergilerin kesinleşmiş ve ödenmiş olması şarttır.
2.9. Kurumlar Vergisinin Ödeme Süresi
MADDE 19. Kurumlar vergisi, beyannamenin verildiği ayın sonuna kadar ödenir.
Tasfiye ve birleşme halinde, tasfiye edilen veya birleşen kurumlar adına tasfiye veya
birleşme kârı üzerinden tarh olunan vergiler, tasfiye veya birleşme nedeniyle infisah eden
kuruma ait kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresi içinde ödenir. Tasfiye edilen veya
birleşen kurumların bu Kanuna göre tahakkuk etmiş olup, henüz vadeleri gelmemiş bulunan
vergileri de aynı süre içinde ödenir.
Kanunun 20 nci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına göre gerçekleştirilen devir ve
bölünmelerde münfesih kurum adına tahakkuk eden vergilerden;
101
a) Bu fıkraların (a) bentlerinin (1) numaralı alt bentlerine göre münfesih veya bölünen
kurum adına tahakkuk edenler, devralan veya birleşilen kurumun devir veya bölünmenin
gerçekleştiği hesap dönemine ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği ayın sonuna
kadar,
b) Diğer hallerde ise beyanname verme süresi içerisinde, devralan veya birleşilen
kurumlarca ödenir.
Muhtasar beyanname ile bildirilen vergiler, beyannamenin verildiği ayın yirmialtıncı
günü akşamına kadar ödenir.
2.10. KVK’na Göre Safi Kurum Kazancının Tespiti
MADDE 22- Dar mükellef kurumların iş yeri veya daimî temsilci vasıtasıyla elde
edilen kazançlarının tespitinde, aksi belirtilmediği takdirde tam mükellef kurumlar için geçerli
olan hükümler uygulanır.
Dar mükellefiyete tâbi kurumların ticarî veya ziraî kazançlar dışında kalan kazanç ve
iratları hakkında, Gelir Vergisi Kanununun bu kazanç ve iratların tespitine ilişkin hükümleri
uygulanır. Ancak, bu kazanç ve iratların Türkiye'de yapılmakta olan ticarî veya ziraî faaliyet
kapsamında elde edilmesi halinde, kurum kazancı bu maddenin birinci fıkrasına göre tespit
edilir.
Dar mükellefiyette kurum kazancının tespitinde, ayrıca aşağıdaki indirimlerin
yapılması kabul edilmez:
a) Bu kurumlar hesabına yaptıkları alım-satımlar için ana merkeze veya Türkiye
dışındaki şubelere verilen faizler, komisyonlar ve benzerleri.
b) Türkiye'deki kurumun kazancının elde edilmesi ve idamesi ile ilgili olan ve
emsallere uygunluk ilkesi uyarınca belirlenecek dağıtım anahtarlarına göre ayrılan paylar ile
Türkiye'deki kurumun denetimi için yabancı ülkelerden gönderilen yetkili kişilerin seyahat
giderleri hariç olmak üzere, ana merkezin veya Türkiye dışındaki şubelerin genel yönetim
giderlerine veya zararlarına katılmak üzere ayrılan paylar.
Dar mükellef kurumların işletmede kullandıkları borçlanmalar için Kanunun 12 nci
maddesinde yer alan hükümlerin uygulanmasında, ortakla ilişkili kişinin tespiti açısından
sermaye veya oy hakkı şartı aranmaz.
102
Kanunun tasfiyeye ilişkin hükümleri ile 19 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (b)
bendi aynı şartlarla dar mükellef kurumlar hakkında da uygulanır. Şu kadar ki, devralan
kurum tarafından devralınan değerlere karşılık olarak verilen iştirak hisseleri, Türkiye'deki iş
yeri veya daimî temsilcinin aktifine kaydedilir.
2.11. Vergilendirme Dönemi ve Beyan
MADDE 25- Yıllık beyan esasında vergilendirilen kurumların vergilendirme dönemi,
hesap dönemidir. Ancak, kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerin vergilendirme
dönemi, özel hesap dönemleridir.
Kesinti suretiyle ödenen vergilerde, istihkak sahiplerince ayrıca yıllık veya özel
beyanname verilmeyen hallerde, vergi kesintisinin ilgili bulunduğu dönemler, vergilendirme
dönemi sayılır.
Kanunun 26 ncı maddesi gereğince verilen beyannameler ile bildirilen kazançların
vergilendirilmesinde, vergilendirme dönemi yerine kazancın elde edilme tarihi esas alınır.
Yıllık kurumlar vergisi beyannamesi, kurumun Türkiye'deki iş yerinin veya daimî
temsilcisinin bulunduğu yerin; Türkiye'de iş yeri veya daimî temsilcisi olmadığı takdirde
yabancı kuruma kazanç sağlayanların bağlı olduğu yerin vergi dairesine verilir.
Beyanname, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen dördüncü ayın birinci gününden
yirmibeşinci günü akşamına kadar, tarhiyatın muhatabının Türkiye'yi terk etmesi halinde ise
ülkeyi terk etmesinden önceki onbeş gün içinde verilir.
Beyannamelerin şekil, içerik ve ekleri Maliye Bakanlığınca belirlenir. Mükellefler
beyanlarını bu beyanname ile yapmak veya bu beyannamelerde yazılı bilgilere uygun olarak
bildirmek zorundadır.
Özel Beyan Zamanı Tayin Olunan Gelirler
MADDE 26- Dar mükellefiyete tâbi olan yabancı kurumların vergiye tâbi kazancının
Gelir Vergisi Kanununda yazılı diğer kazanç ve iratlardan (telif, imtiyaz, ihtira, işletme,
ticaret unvanı, marka ve benzeri gayrimaddî hakların satışı, devir ve temliki karşılığında
alınan bedeller hariç) ibaret bulunması halinde, yabancı kurum veya Türkiye'de adına hareket
103
eden kimse, bu kazançları elde edilme tarihinden itibaren onbeş gün içinde Kanunun 27 nci
maddesinde belirtilen vergi dairesine beyanname ile bildirmek zorundadır.
Diğer kazanç ve iratlara ilişkin olarak Türkiye'ye bizzat getirilen nakdî veya aynî
sermaye karşılığında elde edilen menkul kıymetler ile iştirak hisselerinin elden çıkarılması
sırasında oluşan kur farkı kazancına dair hükümler hariç olmak üzere, Gelir Vergisi
Kanununda yer alan vergilendirmeme hususundaki istisna, kayıt, şart ve sürelere ait
sınırlamalar dikkate alınmaz.
Özel Beyannamenin Verilme Yeri
MADDE 27- Özel beyan zamanı tayin olunan gelirlerle ilgili kurumlar vergisi
beyannamesi;
a) Taşınmazların elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlarda taşınmazın
bulunduğu,
b) Taşınırların ve hakların elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlarda mal
ve hakların Türkiye'de elden çıkarıldığı,
c) Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi
karşılığında elde edilen diğer kazanç ve iratlarda işletmenin bulunduğu,
ç) Arızî olarak ticarî işlemlerin yapılmasından veya bu nitelikteki işlemlere aracılıktan
elde edilen kazançlar ile arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla elde edilen
kazançlarda faaliyetin yapıldığı,
d) Arızî olarak Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacılık
faaliyetlerinden elde edilen kazançlarda yolcu veya yükün taşıta alındığı,
e) Zarar yazılan değersiz alacaklarla karşılık ayrılan şüpheli alacakların tahsili dahil
olmak üzere terk edilen işlerle ilgili olarak sonradan elde edilen diğer kazanç ve iratlar ile
ticarî, ziraî veya meslekî bir faaliyete hiç girişilmemesi veya ihale, artırma ve eksiltmelere
iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen diğer kazanç ve iratlarda ödemenin Türkiye'de
yapıldığı,
f) Diğer hallerde Maliye Bakanlığınca belirlenen yerin vergi dairesine verilir.
104
2.12. Kurumlar Vergisinde Tarhiyatın Muhatabı, Tarh Zamanı ve Tarh Yeri
MADDE 28- Dar mükellefiyete tâbi yabancı kurumların vergisi, bunlar hesabına
Türkiye'deki müdür veya temsilcileri; müdür veya temsilcileri mevcut değil ise kazanç ve
iratları yabancı kuruma sağlayanlar adına tarh olunur.
Kurumlar vergisi, beyannamenin vergi dairesine verildiği günde, beyanname posta ile
gönderilmişse vergiyi tarh edecek daireye geldiği tarihi izleyen üç gün içinde beyannamenin
verildiği veya gönderildiği vergi dairesince tarh olunur.
3.Katma Değer Vergisi
Katma Değer vergisi 1984 yılında çıkarılan 3065 sayılı kanun ile mali hayatımıza girmiştir.
3.1. Verginin Konusunu Teşkil Eden İşlemler
Madde 1 - Türkiye'de yapılan aşağıdaki işlemler katma değer vergisine tabidir:
1. Ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve
hizmetler,
2. Her türlü mal ve hizmet ithalatı,
3. Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler:
a) Posta, telefon, telgraf, teleks ve bunlara benzer hizmetler ile radyo ve televizyon
hizmetleri,
b) Spor-Toto oynanması, piyango tertiplenmesi (Millî Piyango dahil), at yarışları ve
diğer müşterek bahis ve talih oyunları tertiplenmesi, oynanması,
c) Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel
sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar, yarışlar ve yarışmalar tertiplenmesi,
gösterilmesi,
d) Müzayede mahallerinde ve gümrük depolarında yapılan satışlar,(*)
e) Boru hattı ile ham petrol, gaz ve bunların ürünlerinin taşınmaları,
f) Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakların kiralanması
işlemleri,
g) Genel ve katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köyler ile
bunların teşkil ettikleri birliklere, üniversitelere, dernek ve vakıflara, her türlü mesleki
kuruluşlara ait veya tabi olan veyahut bunlar tarafından kurulan veya işletilen müesseseler ile
105
döner sermayeli kuruluşların veya bunlara ait veya tabi diğer müesseselerin ticarî, sınaî, ziraî
ve meslekî nitelikteki teslim ve hizmetleri,
h) Rekabet eşitsizliğini gidermek maksadıyla isteğe bağlı mükellefiyetler suretiyle
vergilendirilecek teslim ve hizmetler.
3.2. KDV Mükellefleri
Madde No 8 - Katma Değer Vergisinin Mükellefi:
a) Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlar,
b) İthalatta mal ve hizmet ithal edenler,
c) Transit taşımalarda gümrük veya geçiş işlemine muhatap olanlar,
d) PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları,
e) Spor-Toto, piyango (Millî Piyango dahil) ve benzeri oyunlarda oyunların teşkilat
müdürlükleri,
f) At yarışları ve diğer müşterek bahis ve talih oyunlarında bunları tertipleyenler,
g) 1 inci maddenin 3 üncü fıkrasının (c) bendine giren hallerde bunları tertipleyenler
veya gösterenler,
h) Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakları kiraya
verenler,
ı) İsteğe bağlı mükellefiyette talepte bulunanlardır.
Vergiye tabi bir işlem sözkonusu olmadığı veya katma değer vergisini fatura veya
benzeri vesikalarda göstermeye hakkı bulunmadığı halde; düzenlediği bu tür vesikalarda
katma değer vergisi gösterenler, bu vergiyi ödemekle mükelleftirler. Bu husus kanuna göre
borçlu oldukları vergi tutarından daha yüksek bir meblağı gösteren mükellefler için de
geçerlidir. Bu gibi sebeplerle fazla ödenen vergiler, Maliye Bakanlığının belirleyeceği usul ve
esaslara göre ilgililere iade edilir.
3.3. Vergi Sorumlusu
Madde 9 – 1)Mükellefin Türkiye içinde ikametgâhının, işyerinin, kanunî merkezi ve
iş merkezinin bulunmaması hallerinde ve gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı,
vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla, vergiye tabi işlemlere taraf olanları
verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir.
Fiilî yada kaydî envanter sırasında belgesiz mal bulundurulduğu veya belgesiz hizmet
satın alındığının tespiti halinde, bu alışlar nedeniyle ziyaa uğratılan katma değer vergisi,
belgesiz mal bulunduran veya hizmet satın alan mükelleften aranır.
106
Belgesiz mal bulundurdukları veya hizmet satın aldıkları tespit edilen mükelleflere, bu
mal ve hizmetlere ait alış belgelerinin ibrazı için tespit tarihinden itibaren 10 günlük bir süre
verilir. Bu süre içinde alış belgelerinin ibraz edilememesi halinde, belgesi ibraz edilemeyen
mal ve hizmetlerin tespit tarihindeki emsal bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi,
alışlarını belgeleyemeyen mükellef adına re'sen tarhedilir. Bu tarhiyata vergi ziyaı cezası
uygulanır.
Ancak belgesiz alınan mal ve hizmetleri satanlara, bu satışlarla ilgili olarak, vergi
inceleme raporuna dayanılarak katma değer vergisi tarhiyatı yapıldığı takdirde, ziyaa uğratılan
vergi ve buna ilişkin ceza ayrıca alıcılardan aranmaz.
3.4. KDVK’na Göre Belgesiz Mal Bulunduranların Sorumluluğu
Madde 9 – 2) Fiilî yada kaydî envanter sırasında belgesiz mal bulundurulduğu veya belgesiz
hizmet satın alındığının tespiti halinde, bu alışlar nedeniyle ziyaa uğratılan katma değer
vergisi, belgesiz mal bulunduran veya hizmet satın alan mükelleften aranır.
Belgesiz mal bulundurdukları veya hizmet satın aldıkları tespit edilen mükelleflere, bu mal ve
hizmetlere ait alış belgelerinin ibrazı için tespit tarihinden itibaren 10 günlük bir süre verilir.
Bu süre içinde alış belgelerinin ibraz edilememesi halinde, belgesi ibraz edilemeyen mal ve
hizmetlerin tespit tarihindeki emsal bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi,
alışlarını belgeleyemeyen mükellef adına re'sen tarhedilir. Bu tarhiyata vergi ziyaı cezası
uygulanır.
Ancak belgesiz alınan mal ve hizmetleri satanlara, bu satışlarla ilgili olarak, vergi inceleme
raporuna dayanılarak katma değer vergisi tarhiyatı yapıldığı takdirde, ziyaı uğratılan vergi ve
buna ilişkin ceza ayrıca alıcılardan aranmaz
3.5. Vergiyi Doğuran Olayın Meydana Gelmesi
Madde 10 - Vergiyi Doğuran Olay:
a) Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde, malın teslimi veya hizmetin yapılması,
b) Malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya benzeri belgeler
verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri
belgelerin düzenlenmesi,
c) Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması mutad olan veya bu hususlarda
mutabık kalınan hallerde, her bir kısmın teslimi veya bir kısım hizmetin yapılması,
107
d) Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan satışlarda, malların
alıcıya teslimi,
e) Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın
nakliyesine başlanması veya nakliyeci veya sürücüye tevdii,
f) Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya kullanımlarında
bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesi,
g) İthalatta, Gümrük Kanununa göre gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin
başlaması, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescili,
j) İkametgâhı, işyeri, kanunî merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlar
tarafından yabancı ülkeler ile Türkiye arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılıkta
gümrük bölgesine girilmesi veya gümrük bölgesinden çıkılması, anında meydana gelir.
3.6. KDV İndirimi
Madde No 29 - 1. Mükellefler, yaptıkları vergiye tabi işlemler üzerinden hesaplanan
katma değer vergisinden, bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, faaliyetlerine ilişkin olarak
aşağıdaki vergileri indirebilirler:
a) Kendilerine yapılan teslim ve hizmetler dolayısıyla hesaplanarak düzenlenen fatura
ve benzeri vesikalarda gösterilen katma değer vergisi,
b) İthal olunan mal ve hizmetler dolayısıyla ödenen katma değer vergisi,
c) Götürü veya telafi edici usulde vergiye tabi mükelleflerden gerçek usulde
vergilendirmeye geçenlerin, çıkarılan envantere göre hesap dönemi başındaki mallara ait
fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen katma değer vergisi,
2. Bir vergilendirme döneminde indirilecek katma değer vergisi toplamı, mükellefin
vergiye tâbi işlemleri dolayısıyla hesaplanan katma değer vergisi toplamından fazla olduğu
takdirde, aradaki fark sonraki dönemlere devrolunur ve iade edilmez. Şu kadar ki, 28 inci
madde uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından vergi nispeti indirilen teslim ve hizmetlerle ilgili
olup teslim ve hizmetin gerçekleştiği vergilendirme döneminde indirilemeyen ve tutarı
Bakanlar Kurulunca tespit edilecek sınırı aşan vergi, bu mükelleflerin vergi ve sosyal sigorta
prim borçları ile genel ve katma bütçeli idareler ile belediyelere olan borçlarına ya da döner
108
sermayeli kuruluşlar ile sermayesinin % 51'i veya daha fazlası kamuya ait olan veya
özelleştirme kapsamında bulunan işletmelerden temin ettikleri mal ve hizmet bedellerine
ilişkin borçlarına mahsuben ödenir. Yılı içinde mahsuben iade edilemeyen vergi nakden iade
edilir. Maliye Bakanlığı bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esasları tespit etmeye
yetkilidir.
3. İndirim hakkı vergiyi doğuran olayın vuku bulduğu takvim yılı aşılmamak şartıyla,
ilgili vesikaların kanuni defterlere kaydedildiği vergilendirme döneminde kullanılabilir.
4. Maliye ve Gümrük Bakanlığı vergi indirimi uygulamasında doğabilecek
aksaklıkları, vergi mükerrerliğine ve vergi muafiyetine meydan vermeyecek şekilde, bu
Kanunun ana ilkelerine uygun olarak gidermeye ve indirimle ilgili usul ve esasları
düzenlemeye yetkilidir.
3.7. Kısmî Vergi İndirimi
Madde 33 - 1. Bu Kanuna göre indirim hakkı tanınan işlemlerle indirim hakkı
tanınmayan işlemlerin bir arada yapılması halinde, fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen
Katma Değer Vergisinin ancak indirim hakkı tanınan işlemlere isabet eden kısmı indirim
konusu yapılır.
2. Kısmî vergi indirimine ilişkin usul ve esasları tespite Maliye ve Gümrük Bakanlığı
yetkilidir
3.8. İndirimin Belgelendirilmesi
Madde 34 - 1. Yurt içinden sağlanan veya ithal olunan mal ve hizmetlere ait Katma
Değer Vergisi, alış faturası veya benzeri vesikalar ve gümrük makbuzu üzerinden ayrıca
gösterilmek ve bu vesikalar kanunî defterlere kaydedilmek şartıyla indirilebilir.
2. Katma Değer Vergisinin fatura ve benzeri vesikalarda ayrıca gösterilmesine gerek
görülmeyen işlemlerde vergi indiriminin nasıl belgelendirileceği Maliye ve Gümrük
Bakanlığınca tespit olunur.
109
3.9.Vergilendirme Dönemi
Madde 39 - Katma Değer Vergisinde vergilendirme dönemi, faaliyet gösterilen
takvim yılının üçer aylık dönemleridir. Ancak, Maliye ve Gümrük Bakanlığı mükelleflerin
yıllık gayri safi hâsılatlarına göre üç aylık vergilendirme dönemi yerine birer aylık
vergilendirme dönemi tespit etmeye yetkilidir.
Aşağıdaki hallerde vergilendirme dönemi:
a) Götürü usulde vergilendirilen mükellefler için bir takvim yılı,
b) Vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar için bir ay,
c) İthalat, transit ve Türkiye ile yabancı ülkeler arasındaki taşımacılık işlerinde
gümrük bölgesine girildiği veya gümrük bölgesinden çıkıldığı andır.
Maliye ve Gümrük Bakanlığı, mükellefleri gruplar içinde toplamaya ve gruplar için
vergilendirme dönemlerinin başlangıç aylarını tespit etmeye yetkilidir. Bu takdirde üçer aylık
dönemlerin aynı takvim yılı içinde olması şartı aranmaz.
3.10. KDV’nde Beyan Esası
Madde 40 - Katma Değer Vergisi, bu Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça
mükelleflerin yazılı beyanları üzerine tarholunur.
Bu kanunun 9 uncu maddesinde belirtilen (vergi sorumluları) hallerde bu beyan, vergi
kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar tarafından yapılır.
Herhangi bir vergilendirme döneminde vergiye tabi işlemleri bulunmayan mükellefler
de beyanname vermek mecburiyetindedirler.
İthalatta alınan Katma Değer Vergisi, gümrük giriş beyannamesindeki beyan üzerine,
gümrük giriş beyannamesi verilmeyen haller ve motorlu kara taşıtları ile Türkiye ile yabancı
ülkeler arasında yapılan yük ve yolcu taşımaları ile transit taşımalara ait Katma Değer Vergisi
mükelleflerin yapacakları özel beyan üzerine tarholunur. Bu fıkra hükmüne göre tarhiyata
esas alınacak beyannamelerde, vergi matrahının unsurları ile vergi oranının açıkça
gösterilmesi gereklidir.
110
Maliye Bakanlığı, bu Kanunun 17 nci maddesinin 1 inci fıkrasında sayılan kurum ve
kuruluşlara sadece vergiye tabi işlemlerinin bulunduğu dönemler için beyanname verdirmeye,
beyanname yerine kaim olmak üzere işleme esas olan belgeleri kabul etmeye, bu mükelleflere
ait verginin beyan ve ödeme zamanı ile tahsiline ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.
3.11. Beyanname Verme Zamanı
Madde 41 - Mükellefler ve vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar Katma Değer
Vergisi beyannamelerini, vergilendirme dönemini takibeden ayın yirmidörtdüncü günü
akşamına kadar ilgili vergi dairesine vermekle yükümlüdürler.
Katma Değer Vergisi beyanının gümrük giriş beyannamesi veya özel beyanname ile
yapılması gerektiği hallerde bu beyannameler vergi mükellefiyetinin başladığı anda ilgili
gümrük idaresine verilir.
İşi bırakan mükellefin Katma Değer Vergisi beyannamesi, işin bırakıldığı tarihi
izleyen ayın yirmidörtdüncü günü akşamına kadar verilir.
3.12. Tarh Yeri, Tarhiyatın Muhatabı ve Tarh Zamanı
Tarh Yeri
Madde 43 – Katma Değer Vergisi, mükellefin iş yerinin bulunduğu yer vergi dairesince
tarholunur.
Mükellefin, ayrı ayrı vergi dairelerinin faaliyet bölgelerinde iş yerleri varsa, Katma
Değer Vergisi, Gelir veya Kurumlar Vergisi yönünden bağlı olduğu vergi dairesi tarafından
tarholunur.
Gayrimenkul teslimlerinde mükellefin istemi halinde, Katma Değer Vergisi beyan
üzerine gayrimenkulün bulunduğu yer vergi dairesince tarholunur.
İthalde alınan Katma Değer Vergisi ilgili gümrük idaresince tarholunur.
İkametgâhı, kanunî merkezi ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlar tarafından
motorlu kara taşıtlarıyla Türkiye ile yabancı ülkeler arasında yapılan taşımacılık ile transit
taşımacılığa ait Katma Değer Vergisi de, ilgili gümrük idaresince tarholunur.
111
Maliye ve Gümrük Bakanlığı, faaliyetin, gereğini gözönünde tutarak mükelefin
müracaatı üzerine veya re'sen tarh yerini tayin etmeye yetkilidir.
Tarhiyatın Muhatabı
Madde 44 - Katma Değer Vergisi, bu vergiyle mükellef gerçek veya tüzelkişiler adına
tarholunur. Şu kadar ki:
a) Adi ortaklıklarda, verginin ödenmesinden müteselsilen sorumlu olmak üzere,
ortaklardan herhangi biri,
b) Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler ile kanunî merkez veya iş
merkezlerinden her ikisi de Türkiye içinde bulunmayan tüzelkişilerde, bu kanuna göre vergi
kesintisi yapmakla sorumlu kişi; vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulan bir şahsın
bulunamaması halinde, mükellefin Türkiye'deki daimî temsilcisi, Türkiye'de birden fazla
temsilcisinin mevcudiyeti halinde mükellefin tayin edeceği temsilci; tarhiyat tarihine kadar
böyle bir tayin yapılmamışsa temsilcilerden herhangi birisi, daimî temsilci mevcut değilse
işlemleri mükellef adına yapanlar, tarhiyata muhatap tutulurlar.
Tarh Zamanı
Madde 45 - Katma Değer Vergisi beyannamenin verildiği günde, beyanname posta ile
gönderilmişse, vergiyi tarh edecek daireye geldiği tarihi takibeden yedi gün içinde tarhedilir.
3.13. Verginin Ödenmesi
Madde 46 - Beyanname vermek mecburiyetinde olan mükellefler ile vergi kesmekle
sorumlu tutulanlar, bir vergilendirme dönemine ait katma değer vergilerini beyanname
verecekleri ayın yirmialtıncı günü akşamına kadar ödemeye mecburdurlar.
İthalde alınan katma değer vergisi, gümrük vergisi ile birlikte ve aynı zamanda ödenir.
Gümrük vergisine tabi olmayan ithalata ve ikametgâhı, kanunî merkezi ve iş merkezi
yurt dışında bulunanlar tarafından motorlu kara taşıtlarıyla Türkiye ile yabancı ülkeler
arasında yapılan taşımacılık ile transit taşımacılığa ait Katma Değer Vergisi, bu işlemlere ait
özel beyannamelerin verilme süresi içinde ödenir.
Beyanname vermek mecburiyetinde olmayan mükelleflerin Katma Değer Vergisi, tarh
süresi içinde ödenir.
112
Götürü usulde vergilendirilen mükelleflerin katma değer vergisi, Gelir Vergisi
Kanununun götürü vergilendirmeye ilişkin usul ve esasları ile vergilendirme dönemine ait
hükümleri çerçevesinde tarh ve tahakkuk ettirilerek, götürü gelir vergisinin ödeme süreleri
içinde ödenir.
Maliye ve Gümrük Bakanlığı, işlemin mahiyetini göz önünde tutarak Katma Değer
Vergisinin işlemden önce ödenmiş olması şartını koymaya yetkilidir.
KAYNAKÇA
AKDOĞAN, Abdurrahman, Türk Vergi Sistemi ve Uygulaması, Ankara 2001.
AKDOĞAN, Abdurrahman, Vergilerin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi, Ankara
1991.
AKSOY, Şerafettin, Vergi Yargısı ve Türk Vergi Sistemi, İstanbul 1994.
ARSLAN, Mehmet, Vergi Hukuku, Ankara 2005.
BAYRAKLI, Hasan Hüseyin, Genel Vergi Hukuku, Afyon 2007.
BİLİCİ, Nurettin, Vergi Hukuku, Ankara 2005.
ERGİNAY, Akif, Vergi Hukuku, Ankara 1990.
KARAKOÇ, Yusuf, Genel Vergi Hukuku, Ankara 2004.
PEHLİVAN, Osman, Vergi Hukuku, Trabzon 2008.
ŞENYÜZ, Doğan, Türk Vergi Sistemi, Bursa 2005.

Kaynak : www.bafrakidem.org