Olasılık Kuramları (rd İçin)

[ygtr hoca]

Olasılık, bir “şeyin” ortaya çıkmasının ne derecede beklenebilir olduğudur. “Şey” için; durum, olay, yenme, yenilme, başarı, geçme, kalma, hastalık, tehlike, kaza, vb. gibi örnekler verilebilir.
“Ortaya çıkması beklenilen şey”, olumlu veya olumsuz olabilir.
Piyangoda ikramiye çıkması, sonucu olumlu bir beklentidir.
Bir kazanın olması ve bunun sonucunda kazalının yaşamını yitirmesi ise, sonucu olumsuz ama yine beklenilebilir bir şeydir.
Risk bir zarara uğrama tehlikesi olduğundan, uygulamada olumsuz sonuçlar doğuracak olasılıklarla ilgilenilir.



Olasılık Kavramı


Olasılık; “bir şeyin olabilmesi durumudur- TDK”. Olabilecek “şey”, daha önce de belirtildiği gibi, olumlu veya olumsuz olabilir. Piyangodan ikramiye kazanılması nasıl bir olasılık ise, işyerinde bir kazaya uğranılması da bir olasılıktır.


Olasılık, nicelik olarak, ondalık veya yüzde türünden ifade edilir- damda çalışanın ayağının kayması olasılığı 0.08 veya %8 gibi. Sıfır olasılık (0.0) o şeyin olabilmesinin imkansız olduğunu, %100 olasılık ise (1.0) o şeyin kesinlikle olacağını gösterir. Her iki uç durum da hemen hemen olanaksızdır.

Dolayısı ile, kazaların ve hastalıkların ortaya çıkma olasılığının çok azaltılması, olasılık → 0.0 biçiminde algılanmalıdır.


Bir olasılığı tanımlayan sayısal değer, ancak tümü ile şansa bağlı durumlarda geçerlidir. Şansa bağlı durumlar, doğal oluşuma veya akışına bırakılmış, yönlendirilmeyen veya etki altında olmayan; bir diğer anlatımla, gelişigüzel ortaya çıkan durumlardır. Olasılık tanımlarını yaparken içten ve gerçekci olunması zorunludur. Örneğin; prize fişi takarken çarpılma olasılığı, fiş ve priz sağlam ve kuru olduklarında başka, kırık veya ıslak olduklarında başkadır. Risk irdelemesi bu anlayışla yapılmadığında, beklenen yarar elde edilemez.


Tehlike olasılığı

Tehlike, TDK Sözlüğünde, “Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum” biçiminde tanımlanır. Daha geniş anlamda, kötü sonuca yol açabilecek durum olarak da tanımlanabilir. Kötü sonuç, başta yaşam olmak üzere, kişilere, çevreye ve mala gelebilecek zararlardır. Tanımından izleneceği gibi, bir tehlikenin ortaya çıkması olasılığa dayalıdır. Örneğin; bir işçinin kayması, başına bir şey düşmesi, elini dişlilere kaptırması, zararlı gazı soluması gibi durumların hepsi birer olasılıktır.


Bir tehlikenin olasılığı, söz konusu tehlikeyi oluşturan koşullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilir. Şöyle ki, belirli bir tehlike için;

• Tehlikeye maruz kişilerin sayısı,
• Ne sıklıkla tehlikeye maruz kalındığı,
• Ne kadar süreyle tehlikeye maruz kalındığı,
• Çalışanların ve çevredekilerin tehlikeye ne kadar yakın oldukları,
• Eğitim düzeyi,
• Denetimin etkenlik düzeyi,
• İş yapma koşulları, ve
• Yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik gibi diğer etmenler tehlike olasılığını farklı kılar.

Örnek olarak, bir inşaatta çalışanların başına tuğla düşmesi tehlikesi olasılığını ele alalım. Söz konusu tehlikenin olasılığı şunlara bağlı olarak artar;


a) Tuğlanın birisine isabet etmesi şansı artacağından, aşağıda çalışanların sayısı çoğaldıkça,

b) Tuğla herhangi bir anda düşebileceğinden, çoğu zaman aşağıda çalışan varsa,

c) Aşağıdakiler, tuğlanın düşebileceği alanın içinde çalışıyor veya bu alana sık sık girip çıkıyorsa,

d) Kişiler tehlikeyi algılayamıyor veya tehlikeye aldırmıyorsa, (eğitimsizlik),

e) Tehlikeli bölgede çalışma yasaklanmamış veya tehlikeli bölge işaretlenmemiş veya burada çalışılmasına göz yumulmakta ise (denetimsizlik);

f) İşin gereği olarak, yukarıda çalışmalar sürerken kişiler bu bölgede bulunmak zorunda ise (iş yapma koşulları),

g) Yukarıdakilerin dikkatsizce çalışması durumunda (diğer).

Yukarıdaki örnekteki şu can alıcı noktaya okurların dikkati özellikle çekilir: Kaza olasılığını artıran yedi nokta, “yukarıdan tuğlanın düşmesine” bağlıdır. Tuğlanın düşmesi önlenmiş olsa idi, bu kazanın olasılığını artıran diğer noktalar için önlemlere gerek kalmazdı.

(Devam edilecek)